De Verdediger De tegenstrijdige rol van een prosociale participant in het pestproces

Conclusie en discussie

Deze studie richtte zich expliciet op de rol van verdediger in het pestproces, waarbij drie onderzoeksvragen centraal stonden. Allereerst is onderzocht of de rol van aanvallende verdediger meer samenhang vertoont met de pro-pestrollen (pester, assistent en bekrachtiger) dan de rol van troostende verdediger. De rol van troostende verdediger werd als meer afzonderlijke rol verwacht. De tweede onderzoeksvraag betrof de sekseverdeling waarbij verwacht werd dat meisjes meer troostende manieren van verdedigen hanteren en jongens juist meer aanvallend verdedigen. Tot slot is onderzocht of de troostende verdedigers hoger scoren op sociale acceptatie dan de aanvallende verdedigers en of de aanvallende verdedigers hoger scoren op agressie, resource control en perceived popularity dan troostende verdedigers.

De resultaten ondersteunen de hypothese dat de rol van aanvallende verdediger meer samenhang vertoont met de pro-pestrollen dan de troostende verdediger. Dit wil zeggen dat een duidelijke tweedeling te zien is binnen de rol van verdediger (troostend en aanvallend). Gezien de hoge correlatie tussen de aanvallende en troostende verdediger is de aanwezigheid van een mogelijk derde type verdediger onderzocht. Middels classificatieprocedures van Olthof en collega‟s (2011) werd bekeken of er participanten waren die beide typen verdedigen hanteren, waaruit bleek dat er een redelijk aantal jongens en meisjes zowel aanvallend als troostend verdedigen. Gezien de expliciete aanwezigheid van dit type „beide‟, werd besloten deze mee te nemen in de analyse. Reden hiervoor was dat het type „beide‟ vergeleken kon worden met de aanvallende en troostende verdediger, om de verdeling binnen de verdedigende rol beter te kunnen onderzoeken.

De data ondersteunen de hypothese dat meisjes vooral de rol van troostende verdediger aannemen en minder aanvallend gedrag laten zien. Jongens laten echter vooral aanvallend gedrag zien. Deze resultaten passen binnen de verwachtingen van dit onderzoek en sluiten aan bij de literatuur over agressie. Agressief of aanvallend gedrag bij jongens is immers een bekend fenomeen (Salmivalli et al., 1998). Uit de analyse bleek ook dat er meer jongens dan meisjes zijn die beide vormen van verdedigen toepassen. Het feit dat meisjes vooral troostend verdedigen en weinig of niet aanvallend verdedigen, kan een verklaring geven voor de oververtegenwoordiging van jongens binnen het type beide. Er zijn daarom maar enkele meisjes die daadwerkelijk op een aanvallende manier zullen interveniëren.

De troostende verdediger scoort significant hoger op sociale acceptatie en lager op agressie en de pro-pestrollen (pester, assistent, bekrachtiger) dan de aanvallende verdediger. Verschillen in sociale dominantie in termen van resource control (volgens leerkracht, klasgenoten en zelfrapportage) en perceived popularity, blijken uit een significant hogere score bij de aanvallende dan de troostende verdediger. Deze significante verschillen laten een duidelijke verdeling tussen de troostende en aanvallende verdediger zien. Met dergelijke resultaten worden veronderstellingen over een eventuele tweedeling binnen de verdedigende rol ondersteund.

Uit literatuurstudies blijkt dat pesten een groepsproces is en interventies zich niet enkel op pesters en slachtoffers moeten richten, maar juist ook op de andere rollen binnen het pestproces (Craig et al., 2000). In de praktijk grijpen maar weinig kinderen echt in bij pesten en het is daarom noodzakelijk dat kinderen worden gestimuleerd en gesteund om te interveniëren in het pestproces. Dit onderzoek biedt een verdieping en explicitering van de meest betekenisvolle positie binnen het proces; de rol van verdediger. De verdediger is de sleutelfiguur die het pestproces positief kan beïnvloeden, omdat zij opkomen voor zwakkeren in de groep. Interventies gericht op pesten als groepsproces, kunnen daarom het beste insteken op deze prosociale verdedigende rol. Verdedigers zijn populair, hebben een hoge sociale status, worden door de meeste kinderen geaccepteerd en beschikken daardoor over voldoende moed en vertrouwen om te interveniëren (Salmivalli, 1999). Inzicht in welke status, strategieën en vaardigheden een kind nodig heeft om te kunnen verdedigen, kan worden gebruikt bij het creëren van bewustzijn bij leerkrachten, het opstellen van groepsinterventies en het scheppen van een adequaat klassenklimaat. Te denken valt aan voorlichting op scholen aan leerkrachten over pesten als groepsproces met de specifieke nadruk op de verdedigende rol. Tevens kan men de kinderen in de klas informeren over wat zij kunnen doen om in te grijpen bij pestsituaties en waarom dit verdedigende gedrag belangrijk is. Door dergelijke concrete interventies vorm te geven, kan men de schoolleiding, leerkracht en kinderen stimuleren om het pestproces te doorbreken. Informatie over de gedragskarakteristieken van de verschillende typen verdedigende rollen komt zo ten gunste van mogelijke pestinterventies.

Sterke punten, beperkingen en implicaties voor toekomstig onderzoek
Een sterk punt binnen dit onderzoek is het gebruik van een relatief grote steekproef. Daarnaast zijn er meerdere dataverzamelingsmethoden en informanten gebruikt (zelfrapportage, peernominaties en leerkrachtrapportages), wat een objectiever en vollediger beeld geeft. Een beperking van dit onderzoek is dat voor de metingen recent vertaalde, aangepaste of ontwikkelde instrumenten zijn gebruikt. Deze instrumenten dienen nog nader te worden getest, maar de tot nu toe behaalde resultaten bieden veelbelovend bewijs voor de validiteit en betrouwbaarheid (Olthof et al., 2011).

Er zijn enkele resultaten waar vanuit dit onderzoek geen verklaring voor kan worden gegeven. De hoge positieve correlatie tussen de troostende verdediger en de buitenstaander is erg opmerkelijk, aangezien de buitenstaander in de literatuur als een op zichzelf staande rol beschreven wordt (Camodeca & Goossens, 2005; Cowie, 2000; Salmivalli et al., 1996). Salmivalli en collega‟s (1996) beschrijven de buitenstaanderrol als een participant die zich afzijdig houdt bij pestsituaties, er wordt geen samenhang met de andere rollen beschreven. De resultaten uit dit onderzoek weerleggen dit. De samenhang van de troostende verdediger met de buitenstaander impliceert dat de buitenstaander mogelijk meer betrokken is bij het pestproces dan vanuit de literatuur verwacht werd. De buitenstaander houdt zich dan niet alleen afzijdig, maar neemt mogelijk ook deel aan het pestproces door troostend te verdedigen.

Verder onderzoek naar de rol van buitenstaander en samenhang met andere rollen binnen het pestproces zou meer duidelijkheid kunnen bieden.

De belangrijkste bijdrage van dit onderzoek is de duidelijk opsplitsbare rol van verdediger in enerzijds de troostende en anderzijds de aanvallende verdediger. Er zijn duidelijke en significante verschillen tussen deze twee typen zichtbaar op agressie, resource control, perceived popularity en sociale acceptatie. Er is daarnaast zelfs sprake van een mogelijk derde type verdediger. Dit type beide laat volgens dit onderzoek meer agressie, resource control en perceived popularity zien dan de troostende verdediger en het scoort lager op de pro-pestrollen, agressie en resource control (zelfrapportage) dan de aanvallende verdediger. Het type beide scoort, net als de troostende verdediger, hoger op sociale acceptatie dan de aanvallende verdediger. Naast de aanwezige verschillen, komt het type beide overeen met de aanvallende verdediger op perceived popularity en resource control (leerkracht en leeftijdsgenoten). Hieruit valt te concluderen dat de verdediger type beide aanzienlijk meer verschilt dan het overeenkomt met de troostende evenals de aanvallende verdediger, waardoor onderscheid kan worden gemaakt tussen drie typen verdedigers.

Ondanks de duidelijke verschillen binnen verdedigende rol die uit dit onderzoek gebleken zijn, is verder onderzoek wenselijk. In toekomstig onderzoek kan nader worden geanalyseerd in hoeverre de rol van verdediger uit eenzelfde gedragspatroon bestaat of dat er binnen deze rol een verdeling in twee of wellicht zelfs drie typen verdedigers mogelijk is.

Download volledig rapport De tegenstrijdige rol van een prosociale participant in het pestproces

Bron