En toen hoorde je er niet meer bij | Stop Pesten NU

084-8340086

Foutmelding

You may not view this site from your current location.

En toen hoorde je er niet meer bij

Hoewel niet iedereen te allen tijde achter de meute aanloopt, horen we allemaal graag bij een bepaald kringetje mensen. Wanneer we ineens daar buiten vallen, en dus worden buitengesloten, is dat geen pleziertje. Een hele wetenschapstak bestudeert al 15 jaar waarom dat zo is. Het onderzoek beantwoordt zelfs vragen over waarom sommige mensen vijandig worden tegenover andere groepen in de samenleving.

Als je de psycholoog Kipling D. Williams vraagt waarom hij doet wat hij doet, dan vertelt hij een verhaal over frisbees en honden.

‘Ik zat met mijn hond op een deken. Een frisbee rolt naar me toe, en ik draai me om zodat ik zien waar hij vandaan kwam. Ik zag twee jongens wachten, dus ik gooi de frisbee naar ze terug. Tot mijn grote verrassing wierpen ze hem terug, waarop ik met ze ging meedoen.

Na een paar minuten frisbeewerpen, hielden ze plotseling, en zonder uitleg, op met naar mij gooien. Het duurde enkele worpen voordat ik besefte dat ik de frisbee nooit meer zou krijgen, dus ik keerde schaapachtig terug naar mijn hond. Ik voelde me afgewezen, hulpeloos en ongemakkelijk. De hond aaien was het enige dat me kon troosten. En toen realiseerde ik me ineens dat ik een eenvoudige manier had gevonden om de psychologie achter een buitengesloten gevoel te bestuderen.’

Balletje gooien

Williams heeft sinds die tijd meer dan 5000 proefpersonen ballen naar elkaar laten gooien. Hij heeft een hoop daarvan buitengesloten door acteurs in te huren die na enkele worpen de deelnemers compleet negeerden. Ook al zijn de acteurs vreemdelingen die de proefpersonen net hebben ontmoet, blijkt iedereen dezelfde emoties als Williams op die fortuinlijke dag te ervaren: ongemak, verdriet, boosheid en een extra grote behoefte aan sociale aandacht.

Inmiddels is het onderzoek naar ostracisme, de officiële naam voor buitensluiten, een volwassen wetenschapstak geworden. Deze maand organiseert Williams, samen met het Nederlandse onderzoeksinstituut NIAS, een bijeenkomst om te bespreken hoe het onderzoeksveld er nu aan toe is, en welke vragen er nog meer beantwoord zouden kunnen worden.

Cyberball

Williams ruilde op een dag zijn acteurs in voor een computerprogramma, genaamd Cyberball. ‘De grootste verrassing van Cyberball’, vertelt Williams, ‘is dat het bij mensen evenzo sterke emoties losmaakt als een echt balspel.’ Zelfs als de proefpersonen weten dat het maar een computerprogramma is, biedt dat geen soelaas voor de eerste, heftige reactie die ze voelen wanneer ze worden buitengesloten.

De reactie is dus supersterk, misschien zelfs overdreven. Williams denkt daarom dat het gevoel ‘om ergens bij te horen’ een belangrijke basisbehoefte is van de mens, die er door evolutie is ingebakken. ‘Ostracisme is voor veel dieren een doodsvonnis’, licht de psycholoog toe. ‘Het is altijd lonend geweest om het zo snel mogelijk te herkennen.’

Emoties in de groep

Dat mensen sociale dieren zijn die automatisch emotionele banden met hun groepsleden ontwikkelen, is al langer bekend. De heftige reactie bij afwijzing onderstreept hoe belangrijk die emoties voor ons zijn. Zo ontdekten Leander van der Meij en haar collega’s van de Vrije Universiteit in Amsterdam dat Spaanse voetbalfans in 2010 tijdens de WK-finale Nederland-Spanje het verlies of de winst van hun team erg persoonlijk opvatten. Zowel mannen als vrouwen pompten flink wat extra testosteron en cortisol rond, wat ook gebeurt ook er persoonlijk gezichtsverlies dreigt. Andere wetenschappers zagen tijdens de Amerikaanse presidentsverziekingen hetzelfde effect onder Obama-stemmers en McCain-stemmers.

Op basis van dit soort onderzoek zou je kunnen aannemen dat groepsgevoelens alleen ontstaan bij groepen met wie je je kan identificeren – zoals je eigen landgenoten. Echter, het zit wat subtieler. Uit Williams’ onderzoek blijkt namelijk dat we ons zelfs afgewezen kunnen voelen door groepen met wie we niks hebben, zoals groepsleden van Ku Klux Klan.

‘Geen Heineken voor mij’

Met wie we een groepsgevoel denken te delen, kan dus heel snel veranderen, laat het Ku Klux Klan-onderzoek zien. Dat heeft implicaties voor gebeurtenissen in de maatschappij. Internationale voetbalwedstrijden zijn in die zin positief: Nederlanders voelen zich ineens sterker met elkaar verbonden, ongeacht huidskleur of politieke partij waar ze op stemmen. De kring van groepsgevoel breidt zich als het ware tijdelijk uit.

Maar andersom kan ook. Toen het PVV-meldpunt voor overlast door Oost-Europeanen sommige bevolkingsgroepen buitensloot, gebeurde het omgekeerde. De Poolse Europarlementariër Jacek Saryusz-Wolski voelde zich buitengesloten en vertelde aan NRC-Handelsblad dat hij nooit meer bij het Nederlandse Shell zal tanken. ‘En geen Heineken bier meer voor mij.’

Van afwijzing naar radicalisme, fundamentalisme, terrorisme?

Door het gevoel hebben er niet meer bij te horen, reageren mensen niet alleen boos, maar gaan ze ook op zoek naar nieuwe contacten. Net zoals Williams ineens een sterke behoefte had om zijn hond te aaien, zoeken afgewezen mensen extra sociale aandacht. Ze zullen onbewust aardige mensen vaker imiteren qua zithouding en gedrag, en zullen ze ook vaker pogingen ondernemen om zich aan te sluiten bij nieuwe onbekende groepjes.

Als die nieuwe groepen er radicaliserende ideeën op nahouden, zou dat wel eens gevaarlijk kunnen wezen. Diverse Nederlandse en Amerikaanse rapporten wijzen erop dat een buitengesloten gevoel moslims kan drijven tot radicalisme en fundamentalisme, twee ingrediënten die wellicht nodig zijn voor terrorisme. Niemand weet dat zeker, maar dat is in ieder geval de theorie.

Maar werkt het echt zo? Kip Williams zegt het niet zeker te weten, maar kort geleden vond hij samen met Tilburgse onderzoeker Juliette Schaafsma aanwijzingen dat het mogelijk klopt. Schaafsma trommelde daartoe honderden scholieren van Turkse, Marokkaanse, Nederlands-christelijke en seculiere afkomst op voor een potje Cyberball op de schoolcomputers.

Sommige jongeren speelden Cyberball met mensen waarvan ze dachten dat ze bij hun eigen groep hoorden (dus: Marrokaanse jongeren met Marrokaanse, enzovoorts). Andere jongeren dachten Cyberball te spelen met mensen van een andere geloofsovertuiging. Vervolgens liet ze in beide situaties sommige jongeren buitensluiten, terwijl anderen gewoon blijvend mochten meespelen. Daarna gaf ze de jongeren een fundamentalisme-vragenlijst die stellingen bevatte als: ‘God zal degene die het enige ware geloof verlaat, het hardst straffen’.

Zoals verwacht, reageerden jongeren die werden buitengesloten door mensen uit een andere etnische groep het meest boos. De verrassing was dat de meest fundamentalistische reactie ontstond wanneer christenen en moslims door hun eigen geloofsgenoten werden buitengesloten.

Tussen schip en wal

Vermoedelijk, zo stelt Schaafsma, komt dat laatste doordat ostracisme door je eigen groep je onzekerder kan maken over jezelf. Religie kan dan een buffer zijn om de onzekerheid weg te nemen.

‘Het is een beetje gissen, maar ik vermoed dat vooral onder jonge Marokkanen het gevoel kan leven dat ze ook door de eigen gemeenschap niet altijd begrepen of geaccepteerd worden en dat hun keuzes, ook als het gaat om hun levensstijl, opvattingen, etcetera, worden afgewezen’, zegt ze. ‘Zij vallen gemiddeld ook vaker tussen het wal en het schip: ze vinden bijvoorbeeld moeilijk aansluiting bij de Nederlandse samenleving, maar ook bij de eigen groep.’

Schaafsma en Williams benadrukken beide dat ze hier verder nog geen harde uitspraken over kunnen doen. Nieuw onderzoek met Cyberball zou meer de zaak kunnen ophelderen. Williams is bezig het spel up te graden om er negen spelers tegelijk in te stoppen. ‘Ik ben benieuwd hoe mensen op ostracisme reageren wanneer ze als groep worden buitengesloten.’

Bronnen

Kipling D. Williams. Ostracism: The Kiss of Social Death. Social and Personality Psychology Compass, 2007
Lisa Zadro e.a.: How low can you go? Ostracism by a computer is sufficient to lower self-reported levels of belonging, control, self-esteem, and meaningful existence. Journal of Experimental Social Psychology, juni 2004
Leander van der Meij e.a.: Testosterone and Cortisol Release among Spanish Soccer Fans Watching the 2010 World Cup Final. PLoS ONE,april 2012
Sophie Trawalter e.a.: Physiological stress responses to the 2008 U.S. presidential election: The role of policy preferences and social dominance orientation. Group Processes Intergroup Relations, mei 2012
Karen Gonsalkorale e.a.: The KKK won’t let me play: ostracism even by a despised outgroup hurts. European Journal of Social Psychology,december 2007
Europarlementariërs roepen op tot boycot Nederland om meldpunt, NRC.nl, februari 2012
Jessica Lakin e.a.: I am too just like you: Nonconscious mimicry as an automatic behavioral response to social exclusion. _Psychological Science, 2008
Jon Maner e.a.: Does Social Exclusion Motivate Interpersonal Reconnection? Resolving the Porcupine Problem. Journal of Personality and Social Psychology, 2007
Juliette Schaafsma en Kipling Williams: Exclusion, intergroup hostility, and religious fundamentalism. Journal of Experimental Social Psychology, online sinds februari 2012

Zie ook:

Dit artikel is een publicatie van NEMO Kennislink.
© NEMO Kennislink,

Tip van de redactie

Heb je haast? Navigeer dan snel naar:Angela

► Scholen & Professionals Kenniscentrum Pesten in het Onderwijs

► Sportverenigingen Kenniscentrum Pesten in de Sport

► Werkgevers Kenniscentrum Pesten op het WerkJan Joost

► Ouderen Kenniscentrum Pesten in Woonzorgcentra

Tip Stop Pesten Nu

 

Breng snel een bezoekje aan ...

Kenniscentrum (Klassiek) Pesten 

Kenniscentrum Online pesten (cyberpesten)

Kennisbank & Downloadcentrum o.a. Beleid & Factsheets  / Handleidingen / Lesmaterialen Posters / Wetenschappelijke Onderzoeken 

► Ik word gepest, wat kan ik doen

 

 

Stichting Stop Pesten Nu is het enige Erkende Goede Doel tegen Pesten in Nederland!

CBFGoede Doelen NederlandANBIKBUnesco