Keihard rapport over turnwereld: sporters verdienen excuses voor vernedering, belediging, chantage

Er moeten excuses komen voor het leed dat turners tijdens trainingen is aangedaan. Dat stellen onderzoekers in een uitgebreid rapport in opdracht van de Koninklijke Nederlandse Gymnastiekunie. Twee derde van de professionele oud-turners die ze spraken, heeft te maken gehad met vernedering, belediging, negatieve kritiek. Ze zeggen voor de groep voor gek te zijn gezet, er is tegen hen geschreeuwd, ze zijn geïsoleerd, gechanteerd.

Grensoverschrijdend gedrag onder de huidige sporters komt ook voor: de helft van de volwassenen heeft in het afgelopen sportjaar te maken gehad met dwang, chantage of machtsmisbuik, bij de minderjarigen is dat 30 procent. Bij de huidige sporters wordt minder vaak van grensoverschrijdend gedrag gesproken, maar dat kan volgens de onderzoekers komen omdat de huidige sporters nog niet kunnen terugblikken op het gedrag van hun trainers.

Vooral het doortrainen met blessures wordt genoemd, maar ook andere vormen van mentaal geweld, zoals het niet mogen geven van de eigen mening. Meisjes spraken vaker over grensoverschrijdend gedrag in de gymsport dan jongens.

Volgens de onderzoekers heeft de Koninklijke Nederlandse Gymnastiekunie (KNGU) nu te weinig grip op 900 aangesloten clubs, waar trainers vaak de dienst uitmaken.

Ook oud-turner Stasja Köhler kreeg te maken met fysiek en mentaal geweld tijdens trainingen. Meer dan 400 pagina's

Een beperkt aantal oud-sporters zegt ook slachtoffer te zijn geworden van seksueel geweld. In één geval ging het om een gastouder, andere keren om een medisch professional en een enkele keer werd een trainer genoemd, zo stellen de onderzoekers.

Het rapport telt meer dan 400 pagina's en heet 'Ongelijke leggers', verwijzend naar een turntoestel. Er werkten meerdere onderzoekers aan mee. Hoofdonderzoeker was Marjan Olfers, hoogleraar sport en recht aan de Vrije Universiteit, samen met Anton van Wijk, criminoloog die is gespecialiseerd in zedenzaken.

In het onderzoek kijken oud-sporters terug op hun hele gymcarrière, bij de huidige gymsporters is gevraagd naar het laatste sportjaar. Hoe hoger het sportniveau, hoe meer sprake is van grensoverschrijdend gedrag. In totaal zijn er 179 mensen gesproken. Aanleiding van het onderzoek was de beerput die vorig jaar in de turnwereld werd geopend, na de schuldbekentenis van turncoach Gerrit Beltman (64) over zijn misdragingen.

Zo vertelde Stasja Köhler vorig jaar aan RTL Nieuws hoe ze jarenlang door Beltman als kind werd gekleineerd, uitgescholden, vernederd en mishandeld. "Mijn vader was jong overleden. Als ik moest huilen, sloot hij me op in een kamertje. Als ik weer stil was, mocht ik weer komen." Dagelijks werd ze uitgescholden door haar oud-turncoach. "Bijvoorbeeld toen ik make-up op had. Een vuile slet was ik."

Köhler schreef acht jaar geleden al een boek met oud-ploeggenootje Simone Heitinga over misstanden in de turnwereld. "Dat zorgde toen even voor ophef, maar daarna werd het ook weer stil." Ook in het rapport wordt benoemd dat de KNGU al eerder onderzoeken instelde naar misstanden.

Machtsoverwicht van de trainer

De onderzoekers stellen dat dit soort gedrag wordt veroorzaakt door 'het machtsoverwicht van de trainer en de beslotenheid van de topsportcultuur'. Ook het feit dat sporters op zeer jonge leeftijd worden geselecteerd en al jong veel trainingsuren maken, zijn belangrijke risicofactoren. "Zeker als ervan uit wordt gegaan dat topsporters dergelijk gedrag als normaal en bij de sport vinden horen", aldus de onderzoekers.

Het grensoverschrijdende gedrag vindt plaats op jonge leeftijd. "De sporters zijn dan kwetsbaar gezien hun ontwikkeling, afhankelijkheid van de trainer en hun wens om te presteren." De volwassen professionals die over de schreef gaan bij jonge sporters, zijn vaak man, maar óók vrouwen maken zich er schuldig aan. Het gaat volgens de onderzoekers in de meeste gevallen om trainers.

De onderzoekers stellen dat de ouders 'als eerste' verantwoordelijk zijn voor het welzijn van hun kinderen, 'ook al hebben ze de pedagogische taken tijdelijk overgedragen aan een trainer'. Maar, de onderzoekers stellen ook duidelijk dat sportclubs en de Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie (KNGU) verantwoordelijk zijn om actie te ondernemen.

De gevolgen

Vooral oud-sporters gaven aan dat ze met trauma's kampen. Ze hebben last van een posttraumatische stressstoornis (PTSS) en depressie. Sommigen zeiden dat ze professionele hulp hadden of nog steeds hebben. Ook kampen ze met fysieke problemen op latere leeftijd, doordat ze moesten doortrainen met blessures. Bij de huidige sporters lijken de problemen mee te vallen, stellen de onderzoekers, al kampt ook deze generatie turners met bijvoorbeeld gewichtsproblemen.

Er wordt weinig melding gemaakt van ongewenst gedrag. Veel meldingen bij de KNGU zijn tot 2019 informeel afgedaan, zo staat in het rapport. Pas in 2020 hebben intimidatie en geweld een plaats hebben gekregen in het tuchtreglement. De onderzoekers pleiten voor lotgenotencontact en willen dat er altijd iemand anders, naast de trainer, bij trainingen aanwezig is.