Geintje! …?! - Pesten op het werk en mentale gezondheid

Hoe draagt pesten op werk bij aan psychische klachten?

Bij een groep horen, je gewaardeerd voelen en steun kunnen krijgen, zijn basale menselijke behoeftes. Mensen zijn kuddedieren, en het behoren tot een groep draagt bij aan ons gevoel van veiligheid. Die veiligheid is bij pesten op het werk ernstig in het geding. Gepeste werknemers zijn continue op hun hoede voor gevaar. Gevoelens van onveiligheid brengen een stressreactie teweeg in het lichaam. Het lichaam van de gepeste medewerker bevindt zich daarom in opperste staat van paraatheid. Ook thuis is het vaak lastig om de pestervaringen los te laten, en wordt erover gepiekerd. Wanneer deze toestand te lang duurt, kan dit ertoe leiden dat er veranderingen optreden in allerlei lichamelijke processen die moeten zorgen voor een balans in ons lichaam. Dit kan uiteindelijk schade berokkenen aan het lichaam en er ontstaan dan psychische of lichamelijke klachten, of beide.

Naar hoe pesten op het werk tot gezondheidsklachten kan leiden is echter nog beperkt onderzoek gedaan, evenals naar methoden om het pesten en de gevolgen daarvan tegen te gaan.

Relatie tussen pesten op het werk en gezondheid

Samenvatting over meerdere (65) studies
Wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen pesten op het werk en gezondheid kwam eind jaren ’90 van de vorige eeuw op gang. Recentelijk hebben wij (Marc L. Molendijk, Serpil Atasayi en Bart Verkuil) een overzicht gemaakt van het onderzoek naar pesten op de werkvloer en mentale gezondheid. We verzamelden alle literatuur waarin die relatie werd onderzocht. Dit waren zowel studies waarin pesten op het werk en mentale gezondheid tegelijk waren gemeten (op 1 tijdstip), als studies waarin werknemers gedurende enkele maanden of jaren werden gevolgd (metingen op 2 tijdstippen). Zo konden we bekijken of pesten op het werk en psychische klachten samenhingen, en bovendien of dit pesten op het werk ook bijdroeg aan een verergering - of het ontstaan - van psychische klachten. Zo’n samenvatting over meerdere (65) studies levert betrouwbaardere informatie op dan een enkele studie.

Verband gaat dus twee kanten uit
Pesten op het werk hing zoals verwacht samen met verschillende psychische klachten (angst, posttraumatische stressklachten, depressieve symptomen, stress en burnout). Pesten op het werk droeg ook bij aan een verergering van deze klachten op de langere termijn. Interessant genoeg hadden mensen die kampten met verhoogde angst- en stressklachten ook een grotere kans om in de toekomst gepest te worden. Het verband gaat dus twee kanten uit: pesten op het werk draagt bij aan psychische klachten, maar psychische klachten verhogen weer de kans om gepest te worden.

Waren deze relaties nu exclusief te vinden in bepaalde subgroepen?
Nee. Pesten op het werk had een duidelijke relatie met psychische klachten, ongeacht de leeftijd, het geslacht, of het type werk van de werknemer.

Er was een duidelijk, consistent verband, maar was het een sterk verband?
De relatie tussen pesten op het werk en psychische klachten was even sterk (of groot) als de relatie tussen andere, meer bekende voorspellers van psychische klachten zoals overgewicht hebben, weinig bewegen, het verliezen van je werk of het doormaken van een echtscheiding.

Pesten en sociale status

Een van de verklaringen waarom er gepest wordt op het werk, is dat de pestende collega of leidinggevende door te pesten, zijn eigen sociale status beschermt. Onderzoek van Albert Reijntjes in 2013 onder scholieren liet zien dat kinderen die pesten vaak ook erg populair zijn. Typisch menselijk, dat belang hechten aan sociale status? Zeker niet. Eerder iets dierlijks. De bioloog Robert Sapolsky laat in zijn werk zien dat bavianen (kuddedieren die in sterk hierarchische groepen samenleven) elkaar onderling “pesten” om zo hun sociale status te blijven bewaren. Bekijk bijgaand filmpje eens voor een illustratie: een baviaan verliest een gevecht (om de macht), en geeft vervolgens een knauw aan een dier lager in rang, die dit weer afreageert op een dier nog lager in rang, die het weer afreageert op een dier nog lager…etc etc. En het zijn met name de dieren van de laagste rang die de hoogste niveaus van stresshormonen in hun systeem hebben. Overigens gaat het bij pesten op de werkvloer niet over eenmalige confrontaties, maar juist over langdurige, systematische vormen van dreiging.

YouTube: Sapolsky over sociale status, agressie en stress bij bavianen

Literatuur

• Reijntjes, A., Vermande, M., Olthof, T., Goossens, F. A., van de Schoot, R., Aleva, L., & van der Meulen, M. (2013). Costs and benefits of bullying in the context of the peer group: A three wave longitudinal analysis. (8), 1217-1229.

• TNO: kwart van de werknemers ooit gepest

• Verkuil, B., Atasayi, S., & Molendijk, M. L. (2015). Workplace bullying and mental health: a meta-analysis on cross-sectional and longitudinal data. , 10(8), e0135225.

Bron: Universiteit Leiden