Groepsvorming in de schoolklas Gouden en Zilveren weken

De beginweken van het schooljaar zijn goud waard om een basis te leggen voor een fijne sfeer in de klas. Boaz Bijleveld beschrijft in zijn boek De Gouden Weken hoe het werkt en waarom het werkt. laat in deze video zien hoe en waarom zij aandacht schenkt aan de Gouden en Zilveren Weken. 

Fasen van goede groepsvorming

Groepsvorming bestaat uit diverse fasen die een groep in ongeveer zes weken doorloopt. Hierna zijn de rollen, normen en waarden grotendeels bepaald voor de rest van het jaar. In deze zes weken is de invloed van de leraar van groot belang. Na elke zomervakantie, bij elke nieuwe leraar, vindt er weer een nieuwe groepsvorming plaats. Ook gaandeweg het schooljaar kan er een nieuw groepsvormingsproces ontstaan, als er bijvoorbeeld nieuwe leerling komen. De fasen zijn:

1. Forming – kennismaking en oriëntatie
   In deze fase (1 tot 2 weken) kennen de leerlingen elkaar vaak nog niet. Als leerlingen elkaar al wel kennen, kan het zijn dat de verhoudingen in de groep anders liggen na een vakantie. Het is in deze fase belangrijk om elkaar te leren kennen en samen ervaringen op te doen. Een stevige basis van vertrouwen en emotionele veiligheid zijn hierbij belangrijk.

2. Storming – strijd om invloed
   Tijdens de fase van storming zijn de leerlingen vertrouwd met elkaar en weten ze wat ze van elkaar kunnen verwachten. Leerlingen komen wat meer uit hun schulp en zoeken naar hun eigen positie in de groep. In deze fase worden vaak de leiders bepaald en worden er subgroepjes gevormd. Dit kan zorgen voor spanningen en conflicten. Dat is niet erg, want het hoort erbij. Laat dit zien aan de leerlingen door de conflicten er te laten zijn en ze op een goede manier op te lossen.

3. Norming – gemeenschappelijke normen
   In deze fase vormt de groep de gemeenschappelijke normen, de ongeschreven regels. Vaak bepalen de leiders van de groep, bewust en onbewust, wat wel en niet gewenst is in de groep.

4. Performing – langere periode van rust en plezierige samenwerking

5. Reforming - evaluatie fase

Leerlingen kennen elkaar inmiddels goed en weten ze wat ze aan elkaar hebben. Ze waarderen elkaar, wat zorgt voor een goede samenwerking in de klas. Sommige groepen bereiken dit stadium niet. Het gevolg? Een onrustige klas en een verhoogde kans op probleemgedrag.

Tips per fase:

1. Tips voor de forming fase

• Sta op de eerste dag in de deuropening en begroet iedereen. Geef de leerlingen een hand en maak oogcontact.
• Maak jouw voornemen voor het jaar duidelijk. Bijvoorbeeld: ‘Mijn voornemen is dat wij de leukste klas van de school worden.’
• Laat de leerlingen hierna opschrijven hoe zij een leuke klas voor zich zien. Maak hiervan een top vijf en bespreek dit klassikaal. Willen de leerlingen ook dat de klas zo met elkaar omgaat? De uitkomst vormt de basis voor de omgang met elkaar.
• Doe spelletjes om elkaar beter te leren kennen. Zie voor voorbeelden Handboek positieve groepsvorming (Bakker-de Jong & Mijland, 2009).

2. Tips voor de norming fase

• Zoals hierboven staat uitgelegd, stuur je zodanig dat niet de storming fase op de tweede plek komt maar de norming fase.
• Blijf letten op een respectvolle omgang met elkaar. Noem leerlingen bij hun naam en laat je interesse van tijd tot tijd blijken. Het is van belang dat iedereen elkaar steeds beter leert kennen.
• Laat de klas gezamenlijk besluiten nemen. Dit bevordert samenwerking.
• Benadruk in deze fase de overeenkomsten, niet de verschillen tussen de leerlingen. 

3. Tips voor de storming fase

• Het proces van het uitvechten van de posities in de groep zal milder plaatsvinden in het begeleide groepsproces, waarbij je storming en norming omdraait.
• Als de hiërarchische strijd uit de hand loopt spreek je de leerlingen aan op de omgangsnormen die in de forming-fase zijn bedacht. Omdat zij deze zelf hebben opgesteld zijn de leerlingen hier gevoelig voor.
• Geef positieve feedback bij goed gedrag.

4. Tips voor de performing fase

• De kans is groot dat door juiste begeleiding een positieve werksfeer is ontstaan. Toch blijft het groepsproces kwetsbaar. Blijf vooral goed observeren wat er gebeurt op groepsniveau en speel hierop in.

5. Tips voor de reforming fase

• Wanneer de groepsvorming prettig is verlopen voor de leerlingen kan het uit elkaar gaan lastig zijn. Een uitstapje of etentje is daarom in deze fase een goede afsluiting van het samenzijn.
   

Tien tips voor de Gouden Weken

Het belang van een positieve relatie tussen leraar en leerling is groot voor een goede groepsdynamiek. Hoe bouw je deze relatie zo goed mogelijk op? Deze tien tips uit het boek De Gouden Weken helpen je op weg. 

1. Geef meer complimenten dan negatieve kritiek
2. Gebruik coöperatieve werkvormen
3. Ken je leerlingen: naam, gezinssituatie, hobby’s, talenten, etc.
4. Laat de leerlingen jou kennen
5. Doe iedere dag een groepsvormende activiteit
6. Maak samen groepsregels: hoe willen we dit jaar dat we in de groep met elkaar omgaan?
7. Geef complimenten klassikaal en bestraf een-op-een
8. Maak aan het begin van het jaar persoonlijk contact met alle ouders
9. Bespreek regelmatig het doel van schoolregels en klassenregels 
10. Geef je collega een goede overdracht voor de eerste dag van het nieuwe schooljaar

Bron Leraar24, School en Veiligheid en Tumult