Het is maar een grapje, krijgt Hui-Hui Pan vaak te horen

Het is maar een grapje, krijgt Hui-Hui Pan vaak te horen als ze wijst op pijnlijk alledaags racisme. Maar grappig is inmiddels het collectieve excuus voor Nederlands ‘gezellig racisme’, dat kwetst en onderdrukt.

Hanky panky Sjanghai, hanky panky Sjanghai. Nog steeds zingen leerlingen op basisscholen tijdens verjaardagen dit nummer mee. Cultureel inclusief, denkt men. Dat dit lied pijnlijk of zeer kwetsend is, lijkt niet bij de leerkracht aan te komen.

De realiteit is anders. De impact van dit lied vertaalde illustrator en Japanoloog Ming Ong Chuan in een zeer treffend beeld: de kwelling van een kind, uitgesloten en belachelijk gemaakt in zang en gebaren en wel op haar verjaardag. Een prent die ook verwijst naar een blog van Wing-Yan Man, oprichter van 3310 School for Millennials, over haar ervaringen met dit lied. “Als vanaf je vierde, gestimuleerd door de juf of meester, regelmatig je eigen cultuur belachelijk wordt gemaakt, doet dat wat met je.” De leerkrachten die juist voor sociale veiligheid moeten zorgen, leren jou en je omgeving dat het oké is om gediscrimineerd te worden.

Verdrongen pijn

De impact die je ervaart als kind is jaren later nog voelbaar. Zo ook bij presentator Astrid Sy. Zij opende afgelopen juli de Nacht over Racisme, een marathonuitzending van Andere Tijden, met een brief die zij als 12-jarig meisje aan Koningin Beatrix schreef. Een brief over haar ervaringen met discriminatie en de impact daarvan: ‘Ik wil gewoon ik zijn, en niemand anders. Ik wil gewoon tevreden zijn met mijzelf. Ik wil niet dat mensen mij vertellen dat ik anders ben.’ De emoties van Astrid zijn voelbaar voor kijkers, terwijl ze langzaam de scheldwoorden, woord voor woord opleest. De ongemakkelijke pauzes komen aan. “Het is eigenlijk gek dat ik deze brief heb verdrongen. Door zoveel negatieve reacties op mijn huidskleur ben ik heel erg mijn best gaan doen om maar niet ‘anders’ te zijn.”

Dat is geen gekke reactie, maar precies wat Jurriaan Omlo zou verwachten. Als onafhankelijk onderzoeker naar sociale vraagstukken beschrijft hij in recent onderzoek hoe mensen met een migratieachtergrond met discriminatie omgaan. Daaruit blijkt dat velen vermijdende strategieën gebruiken. Bewust reageren ze niet op beledigende opmerkingen, stoppen ze alles weg of ontkennen ze alles. Omlo geeft hiermee woorden aan de dagelijkse werkelijkheid van veel mensen. Want ondanks de huidige discussies rondom Black Lives Matter, blijft het ingewikkeld om vervelende racistische ervaringen te delen.

Omlo concludeert ook dat de ruimte om te reageren beperkt wordt door ontstane verwachtingspatronen in de Nederlandse samenleving. Er heerst een taboe op het vertellen over wat discriminatie met jou als persoon doet. In Nederland zijn we inmiddels gewend discriminerende uitspraken te ontkennen, te bagatelliseren of te relativeren. We doen dat onder het mom van ‘het is maar een grapje’, ‘overdrijf toch niet zo’, ‘weer zo’n groep die zich gediscrimineerd voelt’ of ‘je mag ook niets meer in dit land’.

Daarmee slaat Omlo de spijker op de kop! De veelgehoorde en veelgebruikte uitspraak ‘het is maar een grapje’ is inmiddels verworden tot het collectieve excuus van Nederland omtrent ‘gezellig racisme’, zoals Omlo het noemt. En dat kan echt niet meer. Voor iedereen die te maken heeft met pesterijen in de vorm van steeds weer discriminerende opmerkingen is het alles­behalve grappig.

#iklachniet

Een tiental illustratoren met Aziatische roots is met beeldverhalen de campagne Het is maar een grapje, maar #iklachniet begonnen. Zij delen daarin hun ervaringen met dergelijke grapjes. Die discriminerende of racistische opmerkingen benadrukken elke keer weer dat iemand anders is, er niet echt bij hoort of niet meetelt. Dat heeft gevolgen voor iemands identiteitsvorming.

Eén van die beelden is The Unwanted, speciaal hiervoor gecreëerd door illustrator en intersectioneel feministe Sioejeng Tsao. Zelf zegt ze erover: “The Unwanted staat voor mij centraal voor het gevoel van racisme jegens Oost-Aziaten in Nederland. Ongehoord, ongewild, niet welkom. De Aziatische zwijgcultuur leidt ons tot waar we nu staan. Waar een moeder haar kind baart en beschermt tegen een wereld waarin ongelijkheid nog steeds heerst. Ik wil niet langer zwijgen. Chinezen zijn meer dan 100 jaar in Nederland en worden tot op de dag van vandaag gediscrimineerd, uitgescholden en mishandeld. Er luidt een gezegde dat, wanneer je neutraal bent in onterechte situaties, je instemt met de onderdrukker.”

De verschillende beelden spreken voor zich. Een beeld zegt meer dan duizend woorden, zo luidt een ander gezegde. Beelden roepen namelijk emoties op, ze bevragen ons en stellen ons de kritische vraag: Is ‘het is maar een grapje’ verworden tot ons collectieve excuus?

Het wordt tijd dat volwassenen zich realiseren dat zij kinderen van jongs af leren dat ‘anders zijn’ niet oké is. Of het nu om je uiterlijk of je afkomst gaat. Onder het mom van ‘het is maar een grapje’ leren jonge kinderen nog steeds dat niet iedereen gelijk is.

Lees meer over de campagne Het is maar een grapje, maar #iklachniet Hui-Hui Pan

Oprichtster van Pan Asian Collective (PAC), dat zich inzet om stereotyperingen en stigmatisering te doorbreken en op te komen voor Aziatische representatie.

Bron Het Parool