Hoe woorden ons toch pijn kunnen doen

“Het onderzoek is geïnspireerd op een rijmpje dat aan kinderen wordt verteld om ze te wapenen tegen pesten”, vertelt onderzoekster Marijn Struiksma. Het Engelse rijmpje, ook wel bekend van de (licht aangepaste versie uit) het ultrapopulaire liedje “S&M” van Rihanna, gaat als volgt: sticks and stones may break my bones but words will never hurt me. In het kader van een groter onderzoeksproject over de link tussen taal en emotie wilden de onderzoekers dit gezegde op de proef stellen: “Wij wilden weten hoe we beledigingen verwerken en welke processen daarbij betrokken zijn. Er wordt wel wat onderzoek gedaan, maar gewoon heel weinig over beledigingen. Hierbij willen we ook aansluiten.”, vertelt Struiksma.

Struiksma en haar collega’s nodigden een tachtigtal proefpersonen uit om deel te nemen aan het onderzoek. Tijdens het experiment kregen de proefpersonen een reeks complimenten, beledigingen en feitelijke boodschappen over zichzelf en anderen te zien. Om de reactie van de hersenen en het lichaam op de boodschappen te meten gebruikten de onderzoekers huidgeleidingselektroden en elektroden om hersenactiviteit te meten. De proefpersonen kregen ook te horen dat de boodschappen van drie mannen afkomstig waren.

Bij alle boodschappen zagen de onderzoekers een soortgelijk patroon in de hersenen: P2 of P200. Dat patroon van elektrische signalen wordt geassocieerd met aandacht. Ook na herhaling bleef het optreden. Maar: de beledigingen veroorzaakten sterkere P2 effecten dan de andere boodschappen. Dit betekent dat mensen, ondanks massale herhaling, altijd sterker focussen op beledigingen dan op positieve of neutrale boodschappen.

Maar welke rol spelen emoties nu in dit verhaal? Het onderzoek toont aan dat mensen aandachtiger zijn voor beledigingen, maar is dat niet vooral rationeel? Volgens Struiksma is dit geen of-of verhaal: “Een van de taken van emoties is om ook cognitieve effecten te hebben. Emoties zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat je verhoogde aandacht hebt voor dingen, dat je sterkere herinneringen hebt, enzovoort.” Er is dus sprake van een verband tussen hoe je je voelt en waar je aandacht voor hebt.

Dat mensen een emotionele en cognitieve klap van een belediging krijgen, is ook niet onlogisch. “Mensen zijn ultrasociale wezens die er belang bij hebben om relaties levend en wel te houden.” Beledigingen ervaren we daarom als een bedreiging voor onszelf en voor anderen, legt de onderzoekster uit. “Ze signaleren dat er een sociaal conflict of een sociaal probleem in de groep is. Eigenlijk gebeurt dat een beetje op dezelfde manier alsof iemand je een klap in het gezicht zou geven. Fysiek geweld is ook een bedreiging van onze sociale status.”

De toekomst van dit type van onderzoek is om ethische redenen vrij onzeker.  “Echt een realistische situatie onderzoeken is natuurlijk ethisch niet verantwoord. Je kan iemand niet de huid vol schelden.  We zullen daar creatief in moeten zijn.” Toch zijn de resultaten van het onderzoek theoretisch relevant. “Hoewel het onderzoek in een heel kunstmatige context plaatsvond, hebben we kunnen aantonen dat er effecten van beledigingen zijn die in de emotionele sfeer zitten. Zo kunnen we speculeren dat er in een echte situatie een soortgelijk proces is, dat misschien veel sterker is”.

Bron EOS Wetenschap