Pesten op de werkvloer komt vaker voor dan men denkt, zelfs in een sector die als doel heeft een veilige en ondersteunende omgeving te bieden voor leerlingen. Uit recente onderzoeken blijkt dat leerkrachten in het basisonderwijs niet alleen te maken hebben met druk van ouders en leerlingen, maar dat het probleem vaak dichterbij ligt: collega’s en directies zijn regelmatig de bron van pesterijen. Hoe ontstaat dit gedrag, en wat kunnen scholen doen om een positief werkklimaat te waarborgen?
Het verhaal van leerkracht Iris: “Ik werd volledig buitengesloten”
Iris, een ervaren leerkracht met 15 jaar werkervaring, herinnert zich hoe ze vanuit een warme, collegiale omgeving naar een nieuwe school overstapte waar de sfeer totaal anders was. “Binnen een maand merkte ik dat ik er niet bij hoorde,” vertelt ze. “Collega’s lieten me links liggen bij vergaderingen, mijn suggesties werden genegeerd, en er werd achter mijn rug om geroddeld.” Het meest schrijnend vond Iris dat haar nieuwe school geen duidelijke afspraken had over sociale veiligheid, niet voor leerlingen en zeker niet voor het personeel.
De situatie escaleerde toen Iris een probleem met een leerling aankaartte bij de directie. “Ik werd ervan beschuldigd negatief te zijn en niet mee te denken in oplossingen. Vanaf dat moment werd elke kleine fout uitvergroot.” Iris ging met lood in haar schoenen naar haar werk en kreeg uiteindelijk te maken met burn-outklachten. “Ik voelde me volledig geïsoleerd en machteloos. Zelfs collega’s die ik vertrouwde, durfden niets voor mij op te nemen.”
Pesten op de werkvloer: Hoe ontstaat het?
Volgens experts ontstaat pesten vaak in werkomgevingen waar duidelijke regels en leiderschap ontbreken. “Een ongezonde groepsdynamiek kan leiden tot situaties waarin pesten ontstaat,” zegt pedagoog Kees van Overveld, gespecialiseerd in gedragsproblemen. Hij legt uit dat pesten op de werkvloer dezelfde mechanismen kent als bij kinderen: er is altijd sprake van intentioneel gedrag, machtsverschillen en herhaling.
“Wanneer leidinggevenden niet ingrijpen of zelf bijdragen aan een onveilige sfeer, kunnen pesters vrij spel krijgen,” vervolgt Van Overveld. “Collega’s die zouden kunnen ingrijpen, houden zich vaak afzijdig uit angst voor repercussies of omdat ze niet willen opvallen.”
De juridische kant: Wanneer is de werkgever verantwoordelijk?
Volgens arbeidsjurist Anna de Jong is het belangrijk om onderscheid te maken tussen vervelend gedrag en juridisch verwijtbaar gedrag. “Pesten op de werkvloer valt onder de verantwoordelijkheid van de werkgever,” legt De Jong uit. “Volgens de Arbeidsomstandighedenwet is een werkgever verplicht om psychosociale arbeidsbelasting, waaronder pesten, te voorkomen.”
Leerkrachten die te maken krijgen met pestgedrag kunnen in eerste instantie een melding maken bij hun werkgever of de vertrouwenspersoon. “Als de werkgever niet adequaat reageert, kan de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid worden ingeschakeld,” voegt ze toe.
Wat kunnen scholen doen om een veilig werkklimaat te creëren?
1. Zorg voor een duidelijke definitie van pesten
Scholen moeten een heldere definitie hebben van wat pesten inhoudt, niet alleen voor leerlingen, maar ook voor personeel. Trainingen over sociale veiligheid kunnen helpen om bewustzijn te vergroten en medewerkers tools te geven om pestgedrag te signaleren en aan te pakken.
2. Stel een vertrouwenspersoon aan
Een neutrale vertrouwenspersoon biedt een veilige plek voor leerkrachten om hun verhaal te doen. Dit kan een interne medewerker zijn, maar ook een externe professional die objectief kan luisteren en adviseren.
3. Voer periodieke tevredenheidsonderzoeken uit
Door medewerkers regelmatig te vragen naar hun werkgeluk en ervaringen met de werksfeer, kunnen problemen vroegtijdig worden opgespoord. Dit creëert een cultuur waarin sociale veiligheid een gedeelde verantwoordelijkheid wordt.
4. Stimuleer een positieve cultuur
Complimenten geven, elkaars kwaliteiten erkennen en transparante communicatie zijn essentieel. Leiderschap speelt hierin een cruciale rol: een directeur die positieve groepsnormen voorleeft, zet de toon voor het team.
5. Actieplan voor sociale veiligheid
Scholen kunnen een actieplan ontwikkelen waarin concrete stappen staan beschreven om sociale veiligheid te verbeteren. Dit kan variëren van het organiseren van teambuildingactiviteiten tot het opstellen van protocollen voor het melden en aanpakken van pesten.
Rode vlaggen die wijzen op een ongezonde werksfeer
- Kliekvorming: Kleine groepjes collega’s die anderen buitensluiten.
- Negeren van signalen: Leidinggevenden die wegkijken of problemen bagatelliseren.
- Machtsmisbruik: Leidinggevenden of senior collega’s die hun positie gebruiken om anderen te kleineren.
- Omstandereffect: Collega’s die niet ingrijpen of het pestgedrag zelfs versterken door hun stilzwijgen.
De kracht van de groep
De kern van het oplossen van pesten op de werkvloer ligt in de groep zelf, benadrukt Van Overveld. “Als teamleden samen opstaan tegen pestgedrag, verdwijnt de voedingsbodem ervan. Pesten heeft namelijk altijd publiek nodig om te gedijen.”
Omstanders spelen een cruciale rol. “Wanneer collega’s hun mond open durven te trekken, stopt het pesten vaak snel. Het belangrijkste is dat het hele team verantwoordelijkheid neemt voor een positieve werkcultuur.”
Het verhaal van Iris: Hoe het eindigde
Iris heeft inmiddels een nieuwe baan op een school waar sociale veiligheid hoog op de agenda staat. “Ik heb geleerd om mijn grenzen eerder aan te geven en signalen van een negatieve werksfeer niet te negeren,” zegt ze. Haar ervaringen hebben haar geholpen om een sterkere professional te worden. “Maar ik had veel eerder willen weten wat mijn rechten en opties waren. Ik hoop dat meer leerkrachten die met pestgedrag te maken hebben, de moed vinden om actie te ondernemen. Niemand verdient het om zo behandeld te worden.”