Pesten is nog altijd zó’n groot probleem dat er stemmen opgaan om het strafbaar te stellen. Een voor- en een tegenstander aan het woord.

Sabine (45) is verzorgende en moeder van twee kinderen. Ze werd als kind zelf gepest. Uit ervaring weet ze hoe schadelijk de gevolgen ervan zijn.

“Pesten maakt mensenlevens kapot”

Sabine: “Tijdens mijn puberteit kreeg ik briefjes met hatelijke teksten toegestopt dat ik stom en lelijk was. Soms werd ik opgewacht uit school door een groepje pestkoppen die me duwden en sloegen. Ik vroeg me vaak af waarom ik het mikpunt was van spot en werd erg onzeker. Toch bleef ik me uitspreken als ik ergens iets van vond. Nu zie ik in dat ik buiten de groep viel omdat ik altijd eerlijk mijn mening gaf. Ik was geen meeloper en daardoor viel ik op. Ik was anders en dat lieten ze me voelen ook.
Het pesten had niet alleen invloed op mijn psyche, maar ook op mijn lijf. Ik kreeg steeds vaker last van buikpijn en ging steeds minder graag naar school. Aan mijn moeder durfde ik niet te vertellen dat ik werd gepest. Ik voelde me ongelukkig en alleen. Dat is wat pesten met mensen doet. Pesten lijkt onschuldig, maar is dat absoluut niet. Van de schadelijke gevolgen kun je een leven lang last hebben. Toen ik volwassen was, bleef ik me minderwaardig en onzeker voelen, zelfs toen ik leuke vrienden had en geprezen werd om mijn eigen mening.”

Sterker gemaakt

“Het gevoel zat diep. Ik was daadwerkelijk gaan geloven dat de hatelijkheden over mij gingen. Zo’n twintig jaar geleden doorzag ik dat en ging ik met mezelf aan de slag. Ik leerde om positief over mezelf te denken en me niks aan te trekken van anderen. In zekere zin kun je stellen dat mijn pestverleden me sterker heeft gemaakt. Ik weet wat ik wil en waar het om draait in het leven: om mezelf en mijn kinderen. Maar liever had ik het niet mee gemaakt.”
Berichten die over pesten in het nieuws komen, de verhalen die haar kinderen haar vertellen… Het geeft Sabine het gevoel dat pesten nog altijd een groot probleem is, misschien nog wel groter dan toen zij jong was. Sabine: “Als je nu wordt gepest, ben je zelfs achter je eigen voordeur niet meer veilig. Filmpjes die gemaakt worden van een kind dat wordt getreiterd of zelfs belaagd blijven circuleren op internet. Foto’s en filmpjes van slachtoffers worden digitaal vliegensvlug verspreid en blijven tot in de lengte der dagen online staan. Het pesten gaat steeds verder en dit moet worden gestopt.”
Door het pesten strafbaar te stellen, geeft de overheid volgens Sabine een duidelijk signaal dat pesten onacceptabel is. Sabine: “Pesten wordt vaak afgedaan als kattenkwaad, maar onschuldig is het allerminst. Door het strafbaar te stellen laat de overheid zien wat toelaatbaar en ontoelaatbaar gedrag is. Helemaal als er fysiek geweld bij komt, vind ik dat pesten strafbaar moet worden. Iemands vrijheid en rechten mogen nooit door een ander worden beperkt. Dat is in strijd met de wet.”

Verplichte trainingen

Sabine weet niet precies hoe die straffen als er wordt gepest eruit moeten gaan zien, maar verplichte trainingen waarbij de pesters leren om op een opbouwende manier met anderen om te gaan, lijken haar een goed idee. Sabine: “Pas als pesters inzien en voelen wat hun gedrag voor effect heeft, zullen ze tot inkeer komen. Het lijkt me daarom goed om bij dit soort verplichte trainingen ervaringsdeskundigen in te zetten. Als mensen die gepest zijn vertellen wat de schadelijke gevolgen zijn en met de daders in gesprek gaan, leren de daders daar hopelijk van.
Tijdens een open dag in de gevangenis die ik eens bezocht, vertelde een hulpverlener dat de gevangenen cursussen in sociale vaardigheden aangeleerd kregen om de kans op recidive te verminderen. Minderjarige pesters hoeven wat mij betreft niet in detentie, maar het lijkt me wel goed dat ze gestraft worden voor hun gedrag door ze verplicht een training te laten volgen. Een taakstraf in de vorm van vrijwilligerswerk voor mensen die een steuntje in de rug nodig hebben, zoals ouderen in een verzorgingshuis, lijkt me ook een goede optie. Zo leren pesters misschien ook om respect te hebben voor anderen.”

Volgens Sabine moet iedereen duidelijk gemaakt worden wat acceptabel gedrag is en wat niet. Sabine: “Pesten beperkt zich niet tot jongeren en kinderen, ook volwassenen pesten en worden gepest. Op social media wensen mensen elkaar de vreselijkste dingen toe. De omgangsvormen verruwen. Agressie tegen hulpverleners neemt toe. Ik zie pesten als een uitvloeisel van die almaar ruwer wordende samenleving. De overheid moet duidelijk zijn dat we met respect met elkaar moeten omgaan en het strafbaar stellen van pesten zou hier een goede stap in zijn. Hoe dit vertaald moet worden naar de wet weet ik niet. Ik ben geen rechter, maar dat er iets moet veranderen is wel duidelijk.”

“Pesten is een heel ingewikkeld groepsproces”

Mieke van Stigt (55) is socioloog, pedagoog, schrijver en columnist en gespecialiseerd in pesten en andere maatschappelijke vraagstukken.

Wanneer er wordt gepest is er niet sprake van één dader en één slachtoffer, stelt Mieke. “Pesten is een uiterst gecompliceerd groepsproces waarin iedereen in de groep een aandeel heeft, zelfs degenen die er getuige van zijn en niets doen. Want als de pester zou worden aangepakt en zou weten dat zijn gedrag onacceptabel is, zou hij er meteen mee ophouden. Dat zie je ook bij andere groepsdieren, zoals bij chimpansees en bonobo’s, waar hoger geplaatste apen ingrijpen als het pesten uit de hand loopt. In een gezonde groep corrigeren we elkaar.
Als je pesten strafbaar stelt, kom je niet tot de kern van dit probleem, namelijk dat het om groepsgedrag en een groepsprobleem gaat. Je doet alsof pesten het probleem is tussen slachtoffer en dader. Maar vaak ligt het veel ingewikkelder. De groep is onveilig, waardoor het pesten kan plaatsvinden. Maar hoe doorgrond je nou het probleem? Volgens Mieke door anders naar pesten te kijken. “Wanneer er gepest wordt, spreken we over daders en slachtoffers. Meestal is de teneur dat de pester de naarling is en het slachtoffer assertiever moet worden en moet leren zich te wapenen tegen de boze wereld die nou eenmaal hard is.”

Onrust en onveiligheid

“Ook wordt er een reden gezocht waarom iemand het mikpunt is van spot. Die reden kan gezocht worden in wat iemand wel of juist niet heeft gezegd, in zijn of haar uiterlijk. Maar deze analyse is niet correct. De groep zoekt immers naar een mikpunt, een slachtoffer. Het zoeken gaat dus vooraf aan het pesten. Die situatie is het echte probleem: de onrust en onveiligheid in de groep waardoor er gepest gaat worden. En vervolgens het feit dat dit pesten niet wordt gezien of zelfs wordt beloond en aangemoedigd doordat erom wordt gelachen of eraan mee wordt gedaan. Tegenover het slachtoffer wordt gedaan alsof die het aan zichzelf te danken heeft. Maar dat is een mythe. Zodra het gepeste kind van school gaat, is er in de groep een vacature voor een nieuw slachtoffer.”
Mieke stelt dat pesten een natuurlijke reactie is van mensen als ze zich in een onnatuurlijke situatie bevinden. Mieke: “De mens is van nature een groepsdier. Voor het voortbestaan van de groep is het belangrijk dat we goed contact met elkaar hebben. Gevoelens als saamhorigheid, kameraadschap en liefde maken ons gelukkig. Als een groep zich onveilig voelt, bijvoorbeeld door een gebrek aan leiderschap, ontstaat een situatie waarin mensen op zoek gaan naar macht en bondgenoten om zich veilig te wanen. Pesten geeft een kick en een gevoel van macht, maar de uitwerking is zeer schadelijk.
De situatie wordt alleen maar onveiliger, waardoor niemand in de groep zich werkelijk goed voelt. Iets wat ons groepsdieren ontzettend bang maakt. Gevoelens van agressie, eenzaamheid en onveiligheid maken ons angstig. Buitengesloten worden zorgt zelfs voor zo’n enorme stressreactie dat dit fysiek pijn kan doen. Die pijn willen we te allen tijde vermijden, wat ook verklaart waarom we ons niet snel uitspreken tegen de pester in een onveilige situatie. Als er gepest wordt in onze omgeving zijn we geneigd het probleem buiten onszelf te plaatsen door het over slachtoffers en daders te hebben, maar in werkelijkheid hebben we allemaal een verantwoordelijkheid om elkaar te helpen door elkaar aan te spreken.”

Veilige situatie creëren

De oplossing om het pesten te stoppen ligt volgens Mieke dus niet in het strafbaar stellen van pesten, maar in het creëren van sociale, veilige situaties, overal waar mensen samenleven. Mieke: “Scholen zijn verantwoordelijk voor het creëren van een goede sfeer. Het bestuur en de leerkrachten zouden het moeten zien als een gemeenschappelijke opdracht, niet alleen binnen de klas, maar ook binnen hun team. Werken aan een veilige school is een continu proces dat altijd op de agenda moet staan, ook wanneer het goed gaat. Iedereen is verantwoordelijk voor elkaars welzijn en moet zich hier bewust van zijn. Het is ook in ieders belang, van leerlingen én docenten. Iedereen werkt gelukkiger en gezonder op een fijne school.”
Wanneer iemand langdurig wordt gepest, zorgt dat voor blijvende schade, blijkt uit onderzoek. Het vertrouwen in anderen en het gevoel van eigenwaarde worden aangetast. Helaas kan Mieke hierover meepraten. Mieke: “Als kind werd ik jarenlang gepest. Zelfs door sommige leraren. Toen ik volwassen was, wilde ik hier eigenlijk niet mee bezig zijn. Tot ik op de basisschool van mijn dochter werd gegrepen door een lezing van anti-pestdeskundige Theo Klungers. Als socioloog hield ik me bezig met hoe mensen samenleven. Processen van uitsluiting, zoals pesten, gaan hier ook over. Het onderwerp raakt me omdat er nog een wereld te winnen is. Vandaar dat ik me hierin heb gespecialiseerd. Mijn boek ‘Alles over pesten’ is geschreven vanuit de ervaringen van mensen die gepest werden én vanuit theorieën die het mogelijk maken om pesten te begrijpen en aan te pakken. Niet door middel van keihard straffen, niet via een anti-pestprogramma, maar door het echt te begrijpen en te willen zien wat er aan de hand is.”

Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer: “Pesten los je alleen met elkaar op”

Als kinderombudsman komt Margrite Kalverboer op voor de rechten van kinderen. Pesten blijkt zó’n groot probleem dat de Kinderombudsvrouw er onderzoek naar doet. In afwachting van het lopende onderzoek doet de Kinderombudsvrouw geen uitspraken over het wel of niet strafbaar stellen van pesten. De uitkomst wordt in het voorjaar van 2022 verwacht.

Margrite Kalverboer: “Dat pesten een enorme impact heeft merken we ook uit de reacties van mensen uit alle leeftijdsgroepen op ons onderzoek naar pestervaringen van jongeren. Dat zijn jongeren die de enquête ingevuld hebben, maar ook volwassenen schrijven ons dat zij nu nog last hebben van pestervaringen uit hun jeugd. Iedereen onderschrijft de ernst van pesten en wil dat pesten stopt. Dat er een norm gesteld wordt.” En toch weet ook de Kinderombudsman dat uitsluitend straffen niet de oplossing biedt. “Daar zijn verschillende onderzoeken naar gedaan. Om pesten werkelijk te stoppen is een brede aanpak nodig, waarbij iedereen in onze samenleving verantwoordelijkheid neemt en niemand wegkijkt. Pesten los je alleen met z’n allen op. Op school met de pester, de gepeste, de meelopers, ouders, de schooldirecteur, leerkracht en conciërge. En buiten de school de sportcoaches, de buurthuiswerkers of andere volwassenen en opnieuw de kinderen. Waar kinderen gepest worden, moet vaker en met meer urgentie ingezet worden op het gebruik van anti-pestprogramma’s waarvan bewezen is dat ze werken. Want ieder kind heeft het recht om prettig en veilig te kunnen opgroeien.”

Moet pesten strafbaar gesteld worden? We vroegen het jullie op Facebook

Sandra: “Ja. Ik ben in mijn jeugd gepest geweest en dat heeft veel impact gehad, het bepaalt hoe ik al heel mijn leven naar mezelf kijk. Pesters pesten meestal niet maar één keer, maar herhaaldelijk bij meerdere mensen.”
Heidi: “Ja. Ik ben tijdens mijn hele lagereschooltijd gepest en dat heeft ervoor gezorgd dat ik heel onzeker ben. Laat daders eens praten met mensen de vroeger gepest zijn, zodat ze verhalen horen over alle schade die ze aanrichten. En laat ze langsgaan bij familie van mensen die zo gepest zijn dat ze zelfmoord hebben gepleegd. Ik denk dat confrontatie de beste eye-opener is.”
Iris: “Ik ben zelf ook gepest vroeger, en dat heeft invloed gehad op wie ik ben en wat ik doe. Maar wat vaak niet gezien wordt, is dat de pester ook hulp nodig heeft. Er is vaak een reden waarom iemand pest. Ik ben voor straf in de vorm van therapie. Pesten moet sowieso beter bespreekbaar worden. Op school en op de werkvloer.”
Myrna: “Moeilijk. Maar meer aandacht voor pesten lijkt me sowieso een goede zaak.”
Virginia: “Als het bewezen kan worden wel. Alleen moeten ouders ook zelf het goede voorbeeld geven.”
Sandra: “Nee. Liever zie ik echt goede programma’s op de basisschool die zowel slachtoffer als dader kunnen helpen.”
Tirza: “Ik vraag me af hoe dit gehandhaafd gaat worden. Veel slachtoffers durven niks te zeggen uit angst om nog meer gepest te worden.”

Bron Vriendin