Pesten aanpakken als groepsproces

De belangrijke rol van groepsdynamiek en leerkrachten bij het stoppen van pesten

Pesten is geen geïsoleerd incident tussen een pester en een slachtoffer. Het is een groepsproces dat ontstaat binnen de sociale dynamiek van een klas of groep. De rest van de groep speelt een veel grotere rol in het pesten dan vaak wordt gedacht. Wanneer de groep niets zegt, ontstaat er een klimaat waarin pesters hun gedrag kunnen voortzetten zonder consequenties. Maar als de groep duidelijk maakt dat pestgedrag niet wordt getolereerd, kan het pesten snel stoppen. Dit vereist echter een fundamenteel andere aanpak dan scholen tot nu toe vaak hanteren.

Stichting Stop Pesten Nu vertrouwt volledig op vrijwillige donaties en de inzet van vrijwilligers om haar belangrijke werk mogelijk te maken. Wij ontvangen geen subsidies, waardoor wij volledig afhankelijk zijn van de steun van mensen zoals u.

Misvattingen over pesten: Het Is niet alleen tussen de pester en het slachtoffer

Veel leerkrachten zien pesten nog steeds als een probleem tussen de pester en het slachtoffer. Ze proberen het gedrag van de pester aan te pakken en bieden ondersteuning aan het slachtoffer. Hoewel dit een goedbedoelde aanpak is, blijkt uit wetenschappelijk onderzoeken (nationaal & internationaal) van de afgelopen 5 jaar dat pesten in feite een groepsproces is. De pester wordt vaak gesteund door een groep omstanders die stilzwijgend goedkeuring geven aan het gedrag door niet in te grijpen. Deze passieve houding van de groep draagt bij aan de voortzetting van het pesten.

Groepsdynamiek: de rol van omstanders

De groep omstanders, die uit klasgenoten bestaat, speelt een sleutelrol in het stoppen of versterken van pestgedrag. Veel leerlingen keuren pesten in hun hart af, maar grijpen niet in uit angst om zelf het volgende slachtoffer te worden of omdat ze de sociale gevolgen vrezen. Door bewust te worden van de kracht die ze als groep hebben, kunnen ze echter een cruciale rol spelen in het beëindigen van pestgedrag. Onderzoek toont aan dat pesten vaak binnen 10 seconden stopt als omstanders ingrijpen. Dit ingrijpen kan variëren van een simpele opmerking tegen de pester tot het bieden van steun aan het slachtoffer.

Waarom scholen hun aanpak moeten veranderen

Traditionele anti-pestprogramma's richten zich vaak uitsluitend op het gedrag van de pester en het bieden van ondersteuning aan het slachtoffer. Deze aanpak mist echter de rol van de groep in het pestproces. Zonder de groepsdynamiek aan te pakken, blijft het pestgedrag vaak doorgaan. Leerkrachten en Anti-Pest Coördinatoren (APC's) moeten een bredere aanpak ontwikkelen die zich richt op de hele klas. Dit betekent dat ze niet alleen het pestgedrag direct moeten aanpakken, maar ook de passieve rol van de groep moeten doorbreken.

Wetenschappelijke inzichten: De kracht van groepsdynamiek

Uit wetenschappelijk onderzoeken, zoals de studies van professor René Veenstra en zijn team aan de Rijksuniversiteit Groningen, blijkt dat pesten een groepsproces is waarin omstanders de sleutel tot verandering zijn. Deze inzichten laten zien dat pestgedrag veel effectiever wordt aangepakt wanneer scholen hun aandacht richten op de groepsdynamiek en het activeren van omstanders. Als omstanders leren hoe ze effectief kunnen ingrijpen, kan pesten veel sneller en effectiever worden gestopt.

Wat kunnen leerkrachten en APC’s doen?

Leerkrachten spelen een cruciale rol in het beïnvloeden van de groepsdynamiek en het activeren van omstanders. Hier zijn enkele stappen die ze kunnen nemen:

1. Bewustzijn creëren: Leerkrachten moeten met hun klas bespreken wat de rol van omstanders is en hoe zij kunnen bijdragen aan het stoppen van pesten.
2. Omstanders trainen: Door omstanders te leren hoe ze op een veilige en effectieve manier kunnen ingrijpen, kunnen zij pesten snel stoppen.
3. Actief betrekken van de groep: Scholen moeten werken aan een cultuur waarin de groep verantwoordelijkheid neemt voor het welzijn van al haar leden.
4. Pestprotocollen aanpassen: Scholen moeten hun pestprotocollen herzien en de focus verleggen naar de hele groep, in plaats van alleen de pester en het slachtoffer.

Tools en hulpmiddelen voor scholen en APC’s

Om scholen en APC’s te helpen de groepsdynamiek aan te pakken, zijn er verschillende tools en interventies beschikbaar:

• Omstanders trainen: Het bieden van trainingen aan omstanders kan hen voorbereiden op situaties waarin ze getuige zijn van pestgedrag.
• Groepsinterventies: Klassenbrede interventies helpen de hele groep bewust te maken van hun rol in het pestproces en geven hen de tools om dit te doorbreken.
• Pestprotocol: Scholen moeten een duidelijk en effectief pestprotocol hebben dat niet alleen gericht is op de dader en het slachtoffer, maar ook op de groep. Bekijk ons voorbeeld van een pestprotocol.

Casestudy's: De impact van groepsdynamiek op pesten

Een goed voorbeeld van de kracht van groepsdynamiek bij het stoppen van pesten is te vinden in het verhaal van Tharukshan Selvam. Tharukshan was een jongen die, ondanks dat hij werd gepest, geen steun kreeg van zijn klasgenoten. Dit toont het belang aan van omstanders die het pestgedrag signaleren en ingrijpen.

Hoe scholen de aanpak van groepsdynamiek kunnen implementeren

Het implementeren van een aanpak die gericht is op de groep vereist een verandering in de manier waarop scholen pesten benaderen. Scholen kunnen de volgende stappen nemen:

• Training voor leerkrachten en APC’s: Leerkrachten en APC’s moeten getraind worden in het herkennen van groepsdynamiek en het activeren van omstanders.
• Leerlingen betrekken: Leerlingen moeten bewust worden gemaakt van hun rol als omstanders en de invloed die ze kunnen hebben op het stoppen van pesten.
• Communicatie met ouders: Ouders moeten op de hoogte worden gebracht van het pestprotocol van de school en hoe zij hun kinderen kunnen ondersteunen bij het bestrijden van pesten.

Wetenschappelijke bronnen en verder lezen​

• Proefschrift 'Het groepsproces van pesten: ontwikkelings-, methodologische en sociaal-cognitieve perspectieven'

Download de Wetenschappelijke onderzoeken

• Pesten als groepsproces proefschrift RUG Gijs Huitsing
• Groepsprocessen bij pesten factoren die groepsproces positief en negatief beïnvloeden Evelien Hoekstra RUG
• Pesten is een groepsproces PDF
• The classroom as context for bullying (Nederlandse samenvatting)