In de afgelopen vier maanden kreeg de Onderwijsinspectie een recordaantal signalen en meldingen binnen van onveilige situaties op middelbare scholen. Het aantal signalen over fysieke en sociale onveiligheid op de ruim 1200 middelbare schoolvestigingen is in twee jaar tijd verdrievoudigd.

"We zien meer incidenten op het gebied van geweld en veiligheid. Ze zijn ook vaak heftiger van aard. Dus dat gaat om letsel, of bijvoorbeeld wapenbezit. Ook zien we dat ruzies vaak sneller escaleren", aldus Rutger Pol, directeur voortgezet onderwijs van de Onderwijsinspectie. "Dit is een zorgelijke ontwikkeling. Leerlingen moeten zich veilig voelen op school."

'Straatcultuur in school'

Onderwijsexperts, schooldirecteuren en leraren zeggen tegen RTL Nieuws dat 'de straatcultuur' de schoolmuren is binnengeslopen. Ook spreken ze van 'verharde omgangsvormen' en van 'criminaliteit'. 

"Op bijna elke school is drugsverkoop een probleem", zegt onderwijsexpert Leon Meijs, die middelbare scholen begeleidt op het gebied van veiligheid. "Sommige scholen moeten overdag de deuren sluiten omdat er anders dealers binnenlopen. Op een school was sprake van prostitutie van meisjes op het toilet. Jongens van rivaliserende bendes hebben op school een gebiedsverbod gekregen. Want als ze elkaar in de gang ontmoeten, ontstaan er vechtpartijen. Vroeger was dit extreem en ondenkbaar, maar in steeds meer scholen zie ik dit gedrag ontstaan."

Meijs ontwikkelde een aanpak, de zogeheten Wijschool-methode, die schoolbesturen en docenten helpt om de veiligheid op scholen te vergroten. 

De 13 middelbare scholen die de methode van Meijs volgen, houden leerlingen structureel in de gaten, om vroeg te kunnen ingrijpen wanneer ze ten prooi vallen aan bijvoorbeeld criminaliteit, misbruik of radicalisering. 

Zo hadden in het afgelopen schooljaar 17 leerlingen op deze scholen meerdere telefoons en/of simkaarten in hun bezit, en liepen 18 leerlingen rond met onverklaarbaar veel contant geld op zak. Maar ook als leerlingen vaak betrokken raken bij vechtpartijen kan dat wijzen op crimineel gedrag. "Het gaat vaak om een optelsom van signalen, waaruit leraren kunnen concluderen: met deze leerling gaat iets mis", zegt Meijs.  Ook leraren spreken van een verharding en meer criminaliteit op scholen, bleek eerder dit jaar uit een rondgang van RTL Nieuws onder leden van CNV Onderwijs. "We hebben vechtpartijen voor de school, leerlingen die drugs en vapes dealen, loverboys...", zegt een leraar. "Telefoons kun je innemen, maar ze hebben er bij wijze van spreken drie."

Sommige leraren vinden dat de school bij ernstige incidenten niet stevig genoeg ingrijpt. "We hadden hier iemand met een neppistool dat echt leek. Die leerling heeft daarmee collega’s bedreigd. Daar is te lichtvaardig mee omgegaan. De schoolleiding had meteen aangifte moeten doen, maar de leidinggevende zei: 'Ik heb nog meer te doen'." Twee jaar geleden stond het OBC in het Gelderse Huissen te boek als een onveilige school. "Er waren best grote vechtpartijen, in een aula, buiten, soms zelfs in de klas. Stoelen die door het trapportaal werden gegooid", somt de in januari 2023 aangetreden schooldirecteur Joeri Vonk op. In kluisjes lagen messen of zakjes drugs. 

De Onderwijsinspectie beoordeelde de VMBO-school in Huissen op veiligheidsgebied als 'zeer zwak'. Vonk en zijn collega's schakelden hulp in van politie, gemeente, jongerenwerkers en Leon Meijs. Binnen een jaar gaf de Onderwijsinspectie de school een voldoende voor het veiligheidsbeleid. "Je kunt dit niet alleen", concludeert Vonk. 

'Niet op de kaart'

Veel middelbare scholen zijn onvoldoende voorbereid op zaken als drugshandel, uitbuiting, geweld of andere vormen van criminaliteit, blijkt uit promotieonderzoek van criminoloog Jennifer van den Broek. "Dit probleem stond jarenlang niet hoog op de agenda", zegt zij.

Van den Broek, die zelf ook voor de klas staat, stelde vragen aan bijna 1000 docenten en schoolmedewerkers in het voortgezet onderwijs. Ongeveer de helft gaf aan dat op school in de afgelopen vijf jaar sprake was van drugshandel en het bewaren van drugs en/of wapens. Een vijfde gaf aan dat er op hun school leerlingen zijn geronseld door criminelen. "Wat je ziet is dat dealers rond de school hangen die bijvoorbeeld gratis drugs uitdelen. Uiteindelijk worden jongeren toch gedwongen de drugs terug te betalen, door klusjes op te knappen."

Slechts een derde zegt goed te weten op welke signalen van crimineel gedrag ze moeten letten. Docenten en medewerkers vinden dat ze op dit vlak onvoldoende getraind worden, blijkt uit de enquête. "Van hen zegt 91 procent dat ze extra moeten worden voorgelicht, maar in de praktijk heeft slechts 6 procent een training gehad. Daaruit blijkt wel dat criminaliteit op school nog niet overal op de kaart staat."