Pesten heeft een grote impact op iedereen die erbij betrokken is: het slachtoffer, de pester én de omstanders. Vaak speelt het zich af in het geheim en gaat het verder dan een enkele nare opmerking of grap. Pesten heeft de potentie om blijvende schade aan te richten en kan leiden tot een onveilige sfeer in groepen. Daarom is het van cruciaal belang om pestgedrag vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Maar wat is pesten precies? Waarom gebeurt het, en hoe herken je het?
Wat is pesten?
Pesten is meer dan een vervelend grapje of een conflict tussen twee personen. Het gaat om herhaaldelijk en systematisch gedrag waarbij iemand vanuit een machtspositie een ander opzettelijk schade toebrengt, fysiek, verbaal of psychologisch. Denk bijvoorbeeld aan schelden, duwen, buitensluiten of het belachelijk maken van iemand. Dit gedrag gebeurt vaak niet zomaar; het is een bewuste actie met als doel de ander te intimideren of te vernederen.
De gevolgen van pesten zijn verstrekkend. Slachtoffers ervaren vaak gevoelens van eenzaamheid, angst en depressie. Het zelfvertrouwen neemt af, schoolprestaties lijden eronder, en soms vermijden slachtoffers sociale situaties volledig. Dit kan doorwerken tot ver in hun volwassen leven. Omdat pesten meestal in groepen plaatsvindt, bijvoorbeeld op school, de sportclub of online, zijn er vaak ook omstanders die de dynamiek van het pestgedrag in stand houden door weg te kijken of niets te doen.
Tip!
Waarom pesten kinderen en jongeren?
Pesten ontstaat niet zomaar. Er zijn vaak onderliggende redenen waarom kinderen en jongeren anderen lastigvallen of schade toebrengen. Soms hebben pesters zelf negatieve ervaringen, zoals dat ze eerder gepest zijn, en gebruiken ze pesten als een manier om wraak te nemen of hun frustraties af te reageren. In andere gevallen proberen ze hun eigen positie in een groep te versterken door macht over anderen uit te oefenen of zichzelf populairder te maken.
Daarnaast speelt empathie, of juist een gebrek daaraan, een belangrijke rol. Pesters vinden het soms spannend of grappig om anderen te kleineren, omdat ze zich niet goed kunnen inleven in de gevoelens van het slachtoffer. Door deze verschillende motieven is het belangrijk om niet alleen het gedrag van de pester aan te pakken, maar ook de groepsdynamiek waarin dit gedrag plaatsvindt.
Hoe herken je pesten?
Pesten kan zich op verschillende manieren manifesteren en is niet altijd direct zichtbaar. Soms gebeurt het openlijk, zoals op het schoolplein, maar vaak speelt het zich af in verborgen hoeken, zoals in kleedkamers of online. Als ouder, leerkracht of professional is het belangrijk om alert te zijn op signalen die kunnen wijzen op pestgedrag.
Kinderen die gepest worden, trekken zich vaak terug uit sociale situaties. Ze vermijden pauzes, blijven liever binnen of vertonen gedragsveranderingen zoals teruggetrokkenheid of plotselinge agressie. Ook fysieke signalen, zoals kapotte spullen, onverklaarbare verwondingen of een plotselinge daling in schoolprestaties, kunnen wijzen op pestgedrag. Het slachtoffer lijkt vaak angstig of ongelukkig en mijdt sociale activiteiten waar het eerder wel aan deelnam.
Aan de andere kant zijn er ook signalen die wijzen op pesters. Zij gedragen zich vaak dominant, overtreden grenzen en tonen weinig empathie voor anderen. Ze lijken impulsiever en agressiever te reageren en hebben moeite om regels te accepteren. Als professional is het cruciaal om zowel naar de signalen van slachtoffers als die van pesters te kijken om een volledig beeld te krijgen van de situatie.
Hoe herken je online pestgedrag (cyberpesten)?
Online pesten (cyberpesten) is een vorm van pesten die plaatsvindt via digitale platforms, zoals sociale media, berichtenapps en online games. Het kan gaan om nare berichten, het verspreiden van gênante video’s of foto’s, of het opzettelijk buitensluiten van iemand in online groepen. Cyberpesten is vaak moeilijker te herkennen omdat het zich buiten het zicht van ouders en leerkrachten afspeelt.
Een van de belangrijkste signalen van cyberpesten is een verandering in het gedrag van het slachtoffer. Een kind dat normaal actief is op sociale media, trekt zich plotseling terug of wordt nerveus bij het ontvangen van meldingen op de telefoon. Ook stemmingswisselingen na het gebruik van digitale apparaten kunnen een teken zijn. Omdat cyberpesten vaak afkomstig is van bekenden, zoals klasgenoten, gaat het vaak hand in hand met ander pestgedrag op school of in sociale groepen.
Hoe maak je pesten bespreekbaar?
Praten over pesten kan lastig zijn, zeker voor kinderen en jongeren. Vaak voelen ze zich beschaamd, of ze denken dat het hun eigen schuld is. Het is daarom belangrijk om als volwassene een open en veilige omgeving te creëren waarin kinderen zich gehoord voelen. Luister naar hun verhaal zonder meteen te oordelen en neem hun gevoelens serieus, ook als je twijfelt of er daadwerkelijk sprake is van pesten.
Als je merkt dat een kind zich anders gedraagt of je vermoedt dat er sprake is van pesten, ga dan het gesprek aan. Stel open vragen, zoals: “Hoe voel je je op school?” of “Wat vind je van je klasgenoten?”. Het is belangrijk om een kind de ruimte te geven om zijn verhaal te delen, zonder dat het bang hoeft te zijn voor sancties of paniekreacties.
Signalen van pesten in verschillende contexten
Pesten beperkt zich niet tot scholen; het komt voor in allerlei settings, zoals op de werkvloer, sportclubs of woonzorgcentra. Elke omgeving kent zijn eigen dynamiek, maar de kern van pestgedrag blijft hetzelfde: herhaling, machtsongelijkheid en de intentie om schade toe te brengen.
- Op school: Leerlingen die zich terugtrekken, slechte cijfers halen of vaak ziek melden, kunnen signalen geven van pesten. Let ook op veranderingen in groepsdynamiek, zoals plotselinge uitsluitingen of dominantie door een paar leerlingen.
- Op de werkvloer: Negatieve werksfeer, roddels en structureel buitensluiten van collega’s kunnen wijzen op pestgedrag. Dit kan leiden tot verhoogd ziekteverzuim en verminderde productiviteit.
- In sportclubs: Teamleden die niet betrokken worden bij groepsactiviteiten of trainingen vermijden, kunnen signalen van pesten afgeven. Coaches moeten alert zijn op negatieve groepsdynamiek en agressief gedrag binnen het team.
- In woonzorgcentra: Ouderen die zich terugtrekken van gezamenlijke activiteiten of angstig lijken, kunnen slachtoffer zijn van pesten door medebewoners of, in sommige gevallen, door personeel.
Wat kun je doen om pesten te stoppen?
Het vroegtijdig herkennen en bespreekbaar maken van pesten is essentieel om het te stoppen. Dit betekent dat je alert moet zijn op signalen, direct moet handelen als je iets vermoedt, en samen moet werken met andere betrokkenen zoals ouders, leerkrachten of leidinggevenden. Als je het gesprek aangaat, luister dan actief en stel samen een plan op om de situatie aan te pakken.
Professionele hulp kan ook nodig zijn, vooral in ernstige gevallen. Schakel experts in of raadpleeg organisaties die gespecialiseerd zijn in het voorkomen en bestrijden van pesten. Samen kunnen we zorgen voor een veilige omgeving waarin iedereen zichzelf kan zijn en zich geaccepteerd voelt.