Vaak schamen jongeren zich als er naaktbeelden onder hun naam viraal gaan. En ze krijgen regelmatig de schuld van het incident. Onterecht, vindt onderzoeker Marijke Naezer: “De verspreiders van de beelden moeten juist het boetekleed aantrekken."
Een pikante foto of video van jou wordt verspreid via WhatsApp. Voor je het weet heeft iedereen op school de foto gezien. Je bent radeloos en je weet niet hoe je de verspreiding kunt stoppen. Is het je eigen schuld of zijn de verspreiders van de foto schuldig?
Veel jongeren krijgen te maken met ‘exposing’ of ‘online shaming’. En sommige slachtoffers hebben nog jaren last van het incident. Tegelijkertijd proberen ouders, scholen en instanties grip te krijgen op een online wereld die continu verandert. Hoe gaan we om met het digitaal delen van naaktbeelden? En welke rol kunnen ouders en scholen spelen in het geven van een goede voorlichting?
Chantals (13 jaar) sexy foto's lekten uit via haar geliefde: ‘Op school was geen les over hoe hiermee om te gaan’
Chantal: “Ik leerde hem kennen op een schoolfeest, en vond hem heel erg leuk. Ik zat in de tweede van de havo, hij zat een klas hoger. We hadden niet gezoend die avond. Wel gingen we elkaar appjes sturen. Dat ging maanden achter elkaar door. Ineens begon hij over een naaktfoto, of ik die van mezelf kon maken. No way, dacht ik. Dat ga ik echt niet doen. Hij bleef maar aandringen. Op een dag stuurde hij mij via Snapchat een pikante foto van zichzelf. Ik was verliefd op hem en wilde alles doen om hem niet teleur te stellen. Het maakte me blind. Op een dag stuurde ik toch een foto van mijn borsten, genomen in de spiegel van de badkamer, met mijn hoofd erop en mijn tepels zwart doorgekrast. Het was de eerste week van de meivakantie en we hadden meerdere foto’s heen en weer gestuurd. Ik wist toen nog niet dat hij mijn foto’s bewaarde in Snapchat, sowieso wist ik niet dat dit mogelijk was. Totdat ik na een paar weken een appje kreeg van iemand van school. Hij zei dat hij mijn naaktfoto’s had gezien en dat ze rondgingen op school. Sindsdien werd ik overspoeld door appjes en foto’s. En dat niet alleen. Jongens en meiden op school die ik niet kende, scholden me uit. ‘Hoer’ of ‘slet’, riepen ze van boven in het trappenhuis wanneer ik beneden door de gang liep. Sommige jongens dachten ineens dat ik ‘gemakkelijk’ was: ze wilden met me afspreken met het idee dat ze mij wel even het bed in konden krijgen.
Het maakte me verdrietig. Ik voelde me heel onzeker en dacht dat het allemaal mijn eigen schuld was. Ik schaamde me dood. Thuis praten we sowieso niet over seks, dat is echt taboe. Met mijn ouders heb ik het na afloop besproken, maar daarna hebben we het er nooit meer over gehad. Ook met vriendinnen had ik het er niet over. Vanuit de school voelde ik weinig medeleven. Mijn mentor heeft me er een keer op aangesproken, hij maakte me duidelijk dat het nogal dom was dat ik die foto had gedeeld, althans zo kwam het op mij over.
Honderden personen zijn maandelijks het slachtoffer van exposing: het ongevraagd verspreiden van (naakt-)beelden op sociale media. In chatgroepen zoals Telegram worden duizenden foto’s en video’s verspreid van onder andere minderjarige meisjes. Dat blijkt uit een analyse van Pointer van chats op het sociale medium Telegram.
Het ongevraagd online verspreiden van naaktbeelden (online shaming) is sinds januari 2020 strafbaar. Toch is het bestraffen van daders niet altijd wenselijk, zegt - opvallend genoeg - strafrechtadvocaat Richard Korver die slachtoffers van online shaming juridisch bijstaat. “Op 1 januari 2020 is er een nieuwe wet in werking getreden waarin ‘wraakporno’ op zichzelf strafbaar wordt gesteld. Wraakporno is de term die de overheid gebruikt voor het delen van naaktafbeeldingen van anderen, waarbij de dader wíst dat het delen ervan nadelig zou zijn voor het slachtoffer.
De deelnemers van deze chatgroepen proberen vaak te achterhalen welk meisje op de intieme beelden staat. Ze vallen het slachtoffer daarna lastig via Instagram, Snapchat of hun telefoonnummer. Ze proberen seksafspraken te maken, of sturen aan de lopende band beledigingen. Zodra naaktbeelden in zulke grote groepen zijn verspreid, is het nagenoeg onmogelijk om ze nog verwijderd te krijgen
Wat kunnen we doen tegen online shaming en exposing? Wat is de verantwoordelijkheid van de sociale platforms zoals Twitter, Facebook en Telegram? En doen scholen wel voldoende om jongeren voor te lichten over online shaming?
Isa is 13 jaar wanneer een naaktfoto met haar naam erbij de school rondgaat via WhatsApp en andere sociale media
Dertien jaar was Isa toen ze berichtjes met ‘kankerhoer’ en ‘slet’ ontving via WhatsApp, Twitter en Facebook. Een naaktfoto die niet van haar was, en waar iemand wel haar naam bij had gezet ging ineens rond op school. Leerlingen pestten haar er enorm mee. Nu, tien jaar later, merkt ze dat het nog altijd een stempel drukt op haar leven. “Voordat het gebeurde was ik heel erg sociaal en open. Ik had vertrouwen in het leven, in de mensen om me heen”, legt ze uit. “Het gaat nu beter dan voorheen maar ik heb nog steeds veel wantrouwen naar mensen.”
Leerlingen schelden haar uit voor 'kankerhoer' en 'slet'. 'Ik voelde me vies en kwetsbaar' zegt Isa, die twee weken niet naar school durfde. Volgens haar had de school weinig aandacht voor online shaming.
Hoe gaan scholen eigenlijk om met dit soort incidenten? Geven ze voldoende voorlichting aan het ongewenst verspreiden van digitale naaktfoto's? En waarom is les in online shaming nu nog geen verplichte kost?
Bekijk de aflevering 'Lessen in online shaming'
“De school deed alsof het mijn fout was”, zegt Chantal die niet met haar echte naam in het artikel genoemd wil worden omdat ze zich nog steeds schaamt voor wat er gebeurd is. “Tegen het pesten deden ze ook niets. Als ik daar nu op terugkijk denk ik: dat kun je een meisje van 13 gewoon niet aandoen.”
Tur-G maakt statement tegen online shaming met Screenshot video, zie bovenstaande video of klik hier
Wat kunnen hulpverleners, maar ook andere betrokkenen, doen om het slachtoffer en haar ouders zo goed mogelijk te helpen? Samen met Hilde Bakker selecteerden we vijf tips:
1. Het is niet jouw schuld!
‘Waarom heb je die foto dan ook gemaakt?’ en ‘Hoe kan je dan zo dom zijn om een naaktfoto te sturen?’ zijn opmerkingen die de schade voor het slachtoffer alleen maar groter maakt. ‘Victim blaming’ wordt dit ook wel genoemd. Ook hulpverleners maken deze fout (onbedoeld) nog weleens. Maak duidelijk dat degenen die de foto doorsturen fout (en strafbaar!) zijn. Zorg dat je het slachtoffer steunt en bespreek met haar wat jullie nu kunnen doen.
2. Betrek de ouders
Praten over seks is in veel gezinnen met een Marokkaanse, Turkse of Hindoestaanse achtergrond niet altijd gebruikelijk. Ouders weten niet goed hoe ze het gesprek met hun kinderen moeten voeren en bij shame sexting is angst voor verlies van eer en reputatie. Maar hoe pijnlijk de situatie ook is, zorg (in overleg en met toestemming van het slachtoffer) dat je de ouders betrekt. Doe dat uiterst voorzichtig, raadpleeg eerst experts bij Veilig Thuis of politie. Bespreek met de ouders het belang om hun dochter te steunen en de schuld te leggen bij de verspreiders van de beelden.
3. Verdiep je in de cultuur en religie
Bij het helpen van slachtoffers hebben hulpverleners soms blinde vlekken als het gaat om de rol van geloof en gemeenschap. Ze hebben te weinig kennis, zijn te voorzichtig om het gesprek aan te gaan of bang om fouten te maken. Het helpt als je je verdiept in hun taalgebruik en religieuze context. Zoals in de islam de begrippen ‘haram’ (verboden) en ‘haya’ (schaamte, bescheidenheid). Er kan wel over seksualiteit gesproken worden, maar in bedekte termen. Wees tegelijkertijd voorzichtig met generaliseren. Elk gezin is weer anders en gaat op een andere manier om met shame sexting.
4. Weet wat er speelt op sociale media
Waarschijnlijk heel herkenbaar voor ouders en hulpverleners: nieuwe chatboxen en andere ontwikkelingen op het gebied van sociale media zijn niet meer bij te houden. Jongeren hebben een grote kennisvoorsprong. Toch is het goed om te weten hoe snel een foto zich kan verspreiden en via welke kanalen. Zo kun je de schade voor het slachtoffer inschatten en ook sneller achterhalen of het mogelijk is om een foto of video offline te krijgen of de dader aan te spreken.
5. Geef voorlichting, maak het bespreekbaar
Het is een open deur, maar het kan niet vaak genoeg worden benoemd. Alle hulpinstanties wijzen erop dat het probleem van shame sexting minder kan worden als er goede voorlichting wordt gegeven door vooral ouders en scholen. Het bespreekbaar maken van het onderwerp zorgt voor bewustwording, ook bij de dáders. Vaak hebben zij niet in de gaten hoe schadelijk het is als ze een seksueel getinte foto verspreiden. Ook realiseren ze zich niet dat ze strafbaar zijn.
Veel meer tips en achtergrondinformatie zijn te vinden via Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS) en het stappenplan sexting.
Waar kunt u terecht voor informatie en ondersteuning - Online shaming - Sexting - Sextortion - Naaktfoto / video is viraal gegaan
Net als bij een draaiboek voor calamiteiten is het handig om een overzicht te maken met bereikbaarheidsgegevens van instanties die u kunt benaderen voor advies, ondersteuning en begeleiding wanneer u te maken krijgt met shame sexting. Voor een deel kunt u terecht bij voor u bekende instanties, maar mogelijk komt u tot de conclusie dat een aanvulling nodig is. Iedere regio en situatie is anders. Het is daarom onmogelijk om een volledige lijst te maken, maar met onderstaande opsomming willen we u op weg helpen en inspireren.
Landelijke organisaties
- slachtofferwijzer.nl Informatie en overzicht van hulpverlenende organisaties op het gebied van praktische, emotionele, juridisch en/of financiële hulp
- vooreenveiligthuis.nl Veilig thuis is advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. Geeft advies en biedt ondersteuning, ook aan professionals.
- helpwanted.nl Website over online seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Ook ouders, docenten en andere opvoeders kunnen hier terecht.
- halt.nl Bureau Halt biedt brede ondersteuning aan scholen mbt schoolveiligheid.
- vraaghetdepolitie.nl Jongerenwebsite van de politie waar zij informatie kunnen vinden en kunnen chatten over sexting en eventuele vervelende ervaringen.
- meldknop.nl Jongerenwebsite om vervelende ervaringen te melden en hulp te krijgen. Meldknop kan ondersteunen om online naaktfoto’s en seksfilmpjes snel offline te krijgen.
- centrumseksueelgeweld.nl Bij het Centrum Seksueel Geweld werkt een team van artsen, verpleegkundigen, politie, psychologen, maatschappelijk werkers en seksuologen samen om slachtoffers van aanranding en verkrachting specialistische zorg te geven.
Christelijke achtergrond
De volgende organisaties kunnen adviseren en hulpverlening bieden vanuit een christelijke achtergrond:
- Leger des Heils (legerdesheils.nl)
- Stichting Terwille (terwille.nl)
- Samenwerking christelijke jeugdzorg (christelijkejeugdhulp.nl)
Islamitische achtergrond
De volgende organisatie kan adviseren en hulpverlening beiden vanuit een islamitische achtergrond:
- Islamic bazaar (islamicbazaar.nl)
Eerwraak
In sommige culturen kan sexting en/of shame sexting een aanleiding zijn voor eerwraak en/of eergerelateerd geweld. Het is uiterst belangrijk cultuursensitief te werk te gaan. Mocht u twijfelen over uw aanpak, vraag dan advies van de lokale deskundigen of politie. Deze site kan u op weg helpen: slachtofferwijzer.nl
Bron Pointer