Pesten op het werk pak het aan en doe de Pesttest Pesten op het Werk van FNV

Achtergrond informatie Intermediair:

De hele afdeling roddelt steeds over die ene collega, bij de lunch vraagt niemand hem mee. Dan zijn er nog de bestanden op zijn computer die opvallend vaak worden gemist en als iemand voor hem belt gaat het doorverbinden wel erg vaak mis. Als manager is het moeilijk te ontdekken of dit opzettelijk gebeurt en wie de schuldige is. Hoe herken je pestgedrag en wat kun je ertegen doen? 

Financiële gevolgen van pesten groot

Pesten gebeurt overal. Grootschalig onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid uit 2000 laat zien dat 23 procent van de werknemers wel eens is gepest op de werkvloer. Bij 16 procent van hen kwamen de treiterijen ook in hun huidige baan voor. Pesten, in psychologenjargon 'mobbing', gebeurt niet alleen door collega's onderling. In 45 procent van de gevallen is de leidinggevende de schuldige, vermoedelijk om zich populair te maken bij zijn ondergeschikten.

Als manager is het belangrijk de financiële gevolgen van getreiter op het werk niet te onderschatten. Het aantal medewerkers dat zich ziek meldt, of minder presteert in hun werk is groot. Sommige slachtoffers besluiten uiteindelijk zelfs ontslag te nemen. Al met al kost dit het bedrijfsleven jaarlijks 2.3 miljard euro, schat psychologe Adriënne Hubert van adviesbureau Hubert Consult, op basis van internationaal onderzoek. Per werknemer is dat tussen de 13- en 45.500 duizend euro.

Laat pesterijen niet uit de hand lopen

Managers doen nog wel eens lacherig over pestsituaties, zegt Hubert. Sommige opmerkingen lijken echter onschuldig, maar zijn voor degene die steeds het mikpunt is, erg kwetsend. Hubert: 'Ik merk dat managers veel vooroordelen hebben en er snel vanuit gaan dat de schuld bij het slachtoffer ligt. Door dat excuus om er niets tegen te doen verschuiven de normen steeds verder.' Leidinggevenden moeten pesterijen al in een vroeg stadium ondervangen. De pedagoog Van der Meer noemt een aantal symptomen waaraan slachtoffers van serieuze treiterij te herkennen zijn: steeds vaker ziekmelden, achterblijvende prestaties en een negatieve houding tijdens functioneringsgesprekken. Natuurlijk kunnen die symptomen ook op andere problemen wijzen. 'Praat er gewoon over en vraag de medewerkers rechtstreeks of er binnen het bedrijf wordt gepest', adviseert hij.

Als manager mag je pestgedrag niet tolereren

Wordt er gepest, dan moet een manager beginnen heldere normen te stellen, zegt Hubert. 'Duidelijk laten merken dat hij het gedrag niet tolereert, helpt al veel.' FNV-er Jan van de Straten geeft aanvullende tips: 'Zorg voor een open cultuur op de werkvloer, zodat problemen makkelijk worden besproken. Geef zelf het goede voorbeeld en maak geen flauwe grappen.' Een goed middel is het aanstellen van een vertrouwenspersoon, aan wie het slachtoffer problemen kan rapporteren.

Steeds meer bedrijven doen iets tegen pesten, blijkt uit het onderzoek van Sociale Zaken. In 1995 was het percentage bedrijven met een antipestbeleid nog verwaarloosbaar, nu is dat 38 procent. Een probleem blijft echter dat er geen goed registratiesysteem van incidenten is. Dat maakt het voor werkgevers moeilijk om de kosten van maatregelen af te wegen tegen de kosten van pesten. Papieren beleid wordt daardoor in de praktijk niet altijd zo uitgevoerd als het zou moeten.

Welke werknemers zijn makkelijk doelwit?

Het meest kwetsbaar zijn werknemers die buiten een verder homogene groep vallen. Niet roken terwijl de rest wel rookt, homoseksueel zijn of als enige vrouw tussen veel mannen werken geven iemand een uitzonderingspositie. Wie kwaad wil, maakt hier misbruik van. Ook zijn slachtoffers vaak intelligenter dan de rest. Dat maakt hen een concurrent voor promotie en dus een doelwit. Het is voor degenen die worden gepest moeilijk zich in hun eentje tegen de treiteraars te verdedigen. Ingrijpen van een leidinggevende is dan ook hard nodig.

Waarom pesten volwassenen eigenlijk? Hubert: 'Veel daders hebben voordeel bij deze machtsdemonstratie. Het levert ze een betere werkplek op, of een betere baan, doordat het slachtoffer doet wat zij willen. Of ze hebben een vriendje dat kan doorstromen naar de afdeling, zodra iemand is weggepest. Als iemand zich niet wil aanpassen aan de normen of gezagsverhouding binnen een groep, is hij soms het slachtoffer van pestgedrag van een hele groep. Bijvoorbeeld als iemand zo ijverig werkt, dat de kans bestaat dat het management de productienorm opschroeft.'

Behoud je werknemers: voorkom pesten

'Pesten is slopend', zegt Hubert. 'Een slachtoffer weet nooit wanneer een nieuwe aanval komt en is de hele werkdag bezig zich te wapenen. Die constante alertheid breekt op. Al na een paar vervelende dagen kunnen slachtoffers last krijgen van hoofdpijn, gespannenheid en slaaproblemen. Op de langere termijn kunnen deze gevolgen blijvend zijn, ook als het pesten afgelopen is.' 22 procent van de slachtoffers is door treiterij een tijd ziek geweest, staat in het onderzoek van Sociale Zaken. Soms leidt het zelfs tot arbeidsongeschiktheid.

Naast het slachtoffer blijken ook collega's last te hebben van pesterijen. Hubert: 'Ze gaan met minder plezier naar hun werk omdat ze zich machteloos voelen, of bang zijn zelf slachtoffer te worden. Soms leidt dat tot dezelfde klachten als van het slachtoffer. Afdelingen waar gepest wordt, hebben een hoog ziekteverzuim en een groot personeelsverloop. Zeker met de huidige krapte op de arbeidsmarkt doen werkgevers er verstandig aan pesten te voorkomen. Geen enkel bedrijf wil bekend staan als onveilige werkgever.'

Geef als manager zelf het goede voorbeeld

Inge Helmers is hoofd personeel & organisatie bij Corus in IJmuiden. Vier jaar geleden heeft het bedrijf een antipestbeleid opgesteld: er zijn gedragsregels opgesteld en vertrouwenspersonen aangewezen. Wanneer werknemers klachten over pesten hebben, begeleidt Helmers de gesprekken tussen het slachtoffer, andere betrokkenen en hun manager en adviseert leidinggevenden over het oplossen van problemen met pesten.

'Medewerkers zijn verantwoordelijk voor elkaars welzijn, staat in onze gedragsregels. Iedereen heeft een verschillende achtergrond en talent en die verschillen mogen geen invloed hebben op de manier waarop mensen met elkaar omgaan. De manager moet daarin zelf het goede voorbeeld geven. Ook is hij er verantwoordelijk voor dat zijn mensen zich volgens deze regels gedragen.'

Het is voor managers best moeilijk om mensen aan te spreken op hun gedrag, Toch is het een wezenlijke taak van een leidinggevende, vind Helmers. 'Je werkt met mensen en het mag niet zo zijn dat het gedrag van één iemand de hele groep beïnvloedt. Laat een leidinggevende treiterijen doorsudderen, dan gaat het van kwaad tot erger. Kan hij de dader niet aanpakken, dan vraag ik me af of hij geschikt is voor zijn functie.'

Pesten komt overal voor, dat weet ik zeker. Ook leidinggevenden maken zich er schuldig aan. Natuurlijk, een geintje maken mag. Maar als iemand steeds weer grappen te horen krijgt over zijn fysieke kenmerken, kan dat kwetsend zijn. Pesterijen zijn lang niet altijd grote dingen, maar kunnen toch tot stress en ziekteverzuim leiden. Zetten collega's bijvoorbeeld steeds een seksueel getinte screensaver op iemands computer dan houdt de leidinggevende een disciplinair gesprek met de schuldige. Hij of zij krijgt dan een ernstige waarschuwing en kan worden geschorst.

Volgens Corus is het bedrijf is tamelijk uniek met deze aanpak. 'Wij willen de arbeidsomstandigheden zo prettig mogelijk maken: mensen brengen toch een behoorlijke tijd op de werkplek door. Vooral met deze krapte op de arbeidsmarkt is het belangrijk medewerkers te behouden en te motiveren.' Om pesten te signaleren moeten managers goed op het gedrag van hun medewerkers letten. Helmers: 'Als iemand minder presteert dan hij normaal doet of vaak ziek is, moet hij hem vragen wat er aan de hand is. Interesse tonen, doorvragen. Speel daar op in.'

Tips

Hoe voorkom je pestgedrag?

• Grijp tijdig in. Geeft duidelijk aan dat in jouw bedrijf pesten niet wordt getolereerd.
• Stel een gedragscode op, met basisregels hoe de werknemers met elkaar om horen te gaan. Omschrijf een klachtenprocedure en stel een vertrouwenspersoon aan.
• Houd een voorlichtingscampagne over pesten. Dit maakt het bespreekbaar en maakt alle werknemers bewust van de ernst van het probleem.
• Volg, samen met collega-leidinggevenden, een training over het signaleren van pesten. Zo kun je problemen eerder onderkennen.
• Zorg voor een prettige, open sfeer, zodat je werknemers op tijd bij je komen met problemen.
• Hoe grijp je in als er al wordt gepest?
• Ga een gesprek aan met alle betrokkenen. Geef aan dat vanaf dat moment pestgedrag niet meer wordt getolereerd.
• Het kan een oplossing zijn om de afdeling anders in te richten: haal het groepje pesters uit elkaar, of geef het slachtoffer een andere plek.
• Ga na of er zaken spelen binnen de organisatie, die onrust veroorzaken (fusies, overnames). Een open communicatie voorkomt groepsgedrag en kan ervoor zorgen dat er minder wordt gepest.
• Zorg ervoor dat werknemers meer taken zelfstandig kunnen uitvoeren. Dit vergroot de eigen verantwoordelijkheid van werknemers, zodat zij zich minder kunnen verschuilen achter de groep.
• Verminder de werkdruk, zodat er minder stress is tijdens het werk.
• Ga niet in discussie over het waarom van pesten. Dan wordt de schuld bij het slachtoffer gelegd. Pesten mag niet, ongeacht de oorzaak.
• Geef de dader een andere plek of functie. Let op dat dit geen promotie is. Dan wordt pesten alleen maar beloond. Voorkom dat de treiteraar een nieuw slachtoffer zoekt

Wat is pesten?

• Sociaal isoleren: steeds dezelfde persoon negeren in gesprekken en niet meevragen voor de lunch.
• Bespotten: constant grappen maken vanwege iemands uiterlijk, gedrag of privésituatie.
• Roddelen: van één persoon alleen de negatieve kanten belichten.
• Dreigen: iemand dreigen met het doorbrieven van zijn fouten aan de manager.
• Lichamelijk geweld: iemand een duwtje geven of opsluiten. Sommige slachtoffers worden letterlijk in elkaar geslagen.
• Seksuele intimidatie: intimiderende opmerkingen maken of iemand ongewenst aanraken.