Signalen van pesten herkennen bij slachtoffer, pester, meeloper en omstander

Herkennen en voorkomen van pestgedrag

Pesten kan subtiel beginnen en langzaam escaleren tot een groot probleem, zowel op school als online. Het herkennen van de vroege signalen van pestgedrag is cruciaal om het effectief aan te pakken en verdere schade te voorkomen. Maar hoe herken je pesten? En wat kun je doen om het te stoppen voordat het uit de hand loopt?

Wat zijn de signalen van pesten?

Pesten kan verschillende vormen aannemen: fysiek, verbaal, sociaal en digitaal (cyberpesten). De tekenen zijn niet altijd duidelijk, maar kunnen omvatten:

    •    Verandering in gedrag, zoals terugtrekking, angst of plotselinge woede-uitbarstingen.

    •    Verminderde schoolprestaties, hoofdpijn of buikpijn zonder medische oorzaak.

    •    Niet naar school willen gaan of vriendschappen beëindigen zonder duidelijke reden.

    •    Tekenen van fysiek geweld, zoals blauwe plekken of beschadigde spullen.

Hoe kun je pesten voorkomen?

Voorkomen begint bij bewustwording. Door vroegtijdig pestgedrag te herkennen, kunnen scholen, ouders en leerlingen samenwerken om een veilige omgeving te creëren waar pesten geen kans krijgt.

Tools en handleidingen voor een effectief Antipestbeleid

Een goed antipestbeleid is de basis voor het effectief aanpakken van pesten, zowel offline als online. Scholen en organisaties die een duidelijk beleid hanteren en hun personeel en leerlingen hierin trainen, hebben meer kans om pestgedrag snel te identificeren en aan te pakken.

Wat is een antipestbeleid?

Een antipestbeleid is een set afspraken, procedures en gedragsregels die ervoor zorgen dat pestgedrag binnen de organisatie snel herkend en aangepakt kan worden.

• Lees meer Een effectief antipestbeleid is cruciaal om een veilige en respectvolle omgeving te waarborgen 

Een effectief beleid biedt duidelijke richtlijnen voor zowel leerlingen als leerkrachten en moet:

    •    Gedragsnormen vaststellen.

    •    Gegevens verzamelen over incidenten om patronen te herkennen.

    •    Oplossingen bieden die zich richten op herstel van relaties, in plaats van alleen straffen.

Hoe stel je een effectief antipestbeleid op?

Wij bieden een verzameling van handige tools en handleidingen om een succesvol antipestbeleid op te stellen. Deze tools helpen je om duidelijkheid te scheppen over verwachtingen, stappenplannen te creëren voor het omgaan met pestincidenten en effectieve preventiemaatregelen te implementeren. Neem een kijkje in het Kenniscentrum Pesten voor Scholen voor meer informatie >> of voor algemene informatie over Pesten & Online Pesten ga naar ons Kenniscentrum Pesten en ons Kenniscentrum Online Pesten (Cyberpesten).

Wat is cyberpesten?

Cyberpesten omvat alle vormen van pesten die plaatsvinden via internet, mobiele telefoons of computers. Dit kan variëren van beledigende berichten en bedreigingen tot het zonder toestemming verspreiden van persoonlijke informatie of foto’s. De impact van cyberpesten kan enorm zijn, omdat het vaak openbaar en moeilijk te verwijderen is. Voor meer informatie ga naar ons Kenniscentrum Online Pesten (Cyberpesten).

Hoe kun je cyberpesten effectief aanpakken?

Cyberpesten is een snel groeiend probleem, omdat pestgedrag tegenwoordig niet meer beperkt is tot het schoolplein, maar zich uitbreidt naar online platforms zoals sociale media. Het is vaak moeilijker te herkennen en kan 24/7 doorgaan. Lees verder Hoe pak je cyberpesten effectief aan

Het aanpakken van cyberpesten begint bij educatie en preventie. Leer leerlingen hoe ze zichzelf kunnen beschermen online en stimuleer een cultuur van respect en verantwoordelijkheid op sociale media. Bekijk onze uitgebreide inzichten en praktijkvoorbeelden over effectieve strategieën voor het tegengaan van cyberpesten, inclusief casestudy’s en stappenplannen voor scholen en ouders.

Het creëren van een veilige omgeving waar pesten geen kans krijgt, vereist een gezamenlijke inspanning van scholen, ouders en leerlingen.

Samenwerking is cruciaal om pesten effectief te voorkomen en aan te pakken. Maar hoe kunnen deze groepen beter samenwerken?

De rol van scholen, ouders en leerlingen

    •    Scholen: Moeten een duidelijke, veilige omgeving creëren met een helder antipestbeleid en regelmatige voorlichting aan zowel leerlingen als ouders.

    •    Ouders: Kunnen actief betrokken zijn door te communiceren met scholen en alert te zijn op tekenen van pestgedrag bij hun kinderen.

    •    Leerlingen: Hebben een sleutelrol in het voorkomen van pesten door respectvol met elkaar om te gaan en pestgedrag te melden.

Samenwerking stimuleren

Om de samenwerking te versterken, bieden we verschillende samenwerkingsmogelijkheden en tools, waaronder ouderavonden, workshops voor leerlingen en trainingen voor leerkrachten en antipestcoördinatoren. Door open communicatie en gezamenlijke inspanning kunnen we een omgeving creëren waarin iedereen zich veilig voelt.

Pesten is een complex groepsproces waarbij meerdere rollen zijn betrokken. De dynamiek gaat verder dan alleen de pester en het slachtoffer. Vaak spelen ook 'meelopers' (zij die het pestgedrag ondersteunen of aanmoedigen) en 'omstanders' (zij die toekijken, maar niet ingrijpen) een rol. Het herkennen van de signalen die horen bij elk van deze rollen is essentieel voor het effectief tegengaan van pesten.

1. Het slachtoffer van pesten

Slachtoffers van pesten zijn degenen die de directe negatieve effecten van pestgedrag ervaren. Ze kunnen blootgesteld worden aan fysieke, emotionele, verbale of online aanvallen. De signalen dat iemand een slachtoffer is van pesten kunnen variëren van subtiel tot heel duidelijk.

Signalen om te herkennen:

Emotionele en gedragsveranderingen:

• Plotselinge stemmingswisselingen, zoals verdriet, angst of boosheid.
• Teruggetrokken of gesloten gedrag; een slachtoffer kan stoppen met deelnemen aan sociale activiteiten.
• Angst om naar school, werk of sociale bijeenkomsten te gaan.
• Lage zelfwaardering, negatief zelfbeeld en uitingen van hopeloosheid.
• Extreme prikkelbaarheid of overgevoeligheid voor kritiek.

Fysieke signalen:

• Onverklaarbare verwondingen zoals blauwe plekken, schaafwonden, of kapotte kleding.
• Slaapproblemen zoals nachtmerries of slapeloosheid.
• Frequente klachten over fysieke symptomen zoals hoofdpijn, buikpijn, of misselijkheid, vaak om situaties te vermijden waar gepest wordt.

Sociale signalen:

• Vermijden van bepaalde mensen, plekken of situaties, zoals de schoolkantine, speelplaats of de sportclub.
• Verlies van vrienden of sociaal isolement; het slachtoffer wordt vaak buitengesloten.
• Weinig of geen uitnodigingen voor sociale evenementen en activiteiten.

Hoe kun je slachtoffers helpen?

Als je vermoedt dat iemand gepest wordt, zorg dan dat je op een veilige en ondersteunende manier contact zoekt. Probeer niet direct oordelen te vellen, maar luister naar hun verhaal en neem ze serieus. 

2. De pester

Pesters kunnen een breed scala aan gedragingen vertonen. Sommigen gebruiken fysiek geweld, terwijl anderen verbaal of digitaal pesten om hun slachtoffers te intimideren of te vernederen. De redenen voor pestgedrag kunnen variëren van het verkrijgen van aandacht en macht tot onzekerheid en groepsdruk.

Signalen om te herkennen:

Agressief of dominant gedrag:

• Intimiderend en dominant gedrag naar anderen toe, zowel fysiek als verbaal.
• Te snel geïrriteerd raken of agressief reageren op anderen.
• Veel conflicten hebben of betrokken zijn bij ruzies.

Gebrek aan empathie en verantwoordelijkheid:

• Geen spijt of berouw tonen over acties die anderen pijn doen.
• De schuld afschuiven op anderen of het minimaliseren van pestgedrag ("Het was maar een grapje").
• Slecht omgaan met regels of autoriteit; veel problemen met leerkrachten, coaches of leidinggevenden.

Groepsvorming en manipulatie:

• Anderen betrekken bij het pesten, vaak door hen aan te zetten om mee te doen of het pestgedrag aan te moedigen.
• De sociale hiërarchie manipuleren om zelf aan de top te blijven.

Hoe kun je pesters aanpakken?

Het is belangrijk om pesters te confronteren met hun gedrag op een constructieve manier. Straf kan werken, maar langdurige verandering komt vaak voort uit begeleiding en het leren van sociale vaardigheden.

3. De meelopers

Meelopers zijn degenen die de pester actief of passief ondersteunen. Ze kunnen de pester aanmoedigen door te lachen, toe te juichen, of zelfs actief deel te nemen aan het pestgedrag. Hoewel ze misschien niet de initiators zijn, spelen meelopers een cruciale rol in het versterken en in stand houden van pesten.

Signalen om te herkennen:

Actieve ondersteuning:

• Gelach, gejuich, of het aanmoedigen van de pester tijdens pestincidenten.
• Zelf ook deelnemen aan het pesten, bijvoorbeeld door iemand te duwen, uit te schelden, of berichten te verspreiden op sociale media.
• Een hechte band hebben met de pester en zijn/haar gedrag normaliseren of goedpraten.

Passieve medeplichtigheid:

• Niet ingrijpen wanneer ze getuige zijn van pestgedrag, vaak uit angst zelf het doelwit te worden.
• Het pestgedrag minimaliseren ("Het is maar een grapje") of negeren, zelfs als ze weten dat het fout is.
• Het slachtoffer vermijden of isoleren uit angst om ook gepest te worden.

Hoe kun je meelopers aanspreken?

Om meelopers te helpen stoppen met hun gedrag, is het belangrijk om hen bewust te maken van hun rol in het pestproces. Bespreek wat de impact is van hun acties en hoe ze kunnen kiezen voor positieve ondersteuning in plaats van pesten aanmoedigen. 

4. De omstander

Omstanders zijn de mensen die getuige zijn van pesten, maar die niet direct betrokken zijn bij het gedrag. Toch spelen zij een cruciale rol, omdat ze kunnen kiezen om te helpen, te zwijgen, of zelfs het gedrag aan te moedigen. Het gedrag van omstanders kan een groot verschil maken in het wel of niet voortduren van pesten.

Signalen om te herkennen:

Passieve observatie:

• De situatie wel zien, maar niet ingrijpen of proberen te helpen.
• Vaak een afwachtende houding hebben, niet wetend wat ze moeten doen.
• Angst om zelf betrokken te raken of bang om het volgende slachtoffer te worden.

Zwijgende goedkeuring:

• Het gedrag van de pester goedkeuren door simpelweg toe te kijken en niets te doen.
• Geen steun bieden aan het slachtoffer, zelfs wanneer ze zien dat iemand pijn heeft.
• Ervoor kiezen om weg te lopen in plaats van te proberen de situatie te stoppen of hulp in te schakelen.

Proactieve omstanders

• Ingrijpen om het pestgedrag te stoppen of de aandacht af te leiden van het slachtoffer.
• De situatie rapporteren aan een autoriteit, zoals een leerkracht, ouder of manager.
• Het slachtoffer steun bieden door hem/haar te troosten of met hem/haar te praten.

Hoe kun je omstanders activeren?

Omstanders kunnen een grote positieve impact hebben wanneer ze kiezen om actief te handelen. Bewustwording en training zijn essentieel om omstanders te leren hoe ze veilig kunnen ingrijpen en steun kunnen bieden aan slachtoffers. 

Het kan soms lastig zijn om te herkennen of je gepest wordt, vooral wanneer je middenin de situatie zit.

Handvatten die je kunnen helpen om pesten te herkennen:

• Je gevoel:
  De belangrijkste indicator is je eigen gevoel. Als je je consistent ongemakkelijk, gekwetst, verdrietig of bang voelt door het gedrag van iemand anders, is de kans groot dat je gepest wordt. Het is essentieel om je eigen gevoelens serieus te nemen. Zelfs als anderen zeggen dat het "maar een grapje" is, als jij het niet als grapje ervaart, dan is het dat niet.
   
• Machtsverschil:
  Pesten vindt vaak plaats wanneer er een machtsverschil is tussen de pester en de gepeste. De pester kan ouder, sterker, populairder of in een machtspositie zijn, waardoor je je kwetsbaar en machteloos voelt om je te verdedigen. 
   
• Herhaling:
  Pesten is geen eenmalig incident. Het is een patroon van gedrag dat zich herhaalt. Als iemand je herhaaldelijk kleineert, bedreigt, uitsluit, fysiek of verbaal aanvalt, of je spullen afpakt, is de kans groot dat je gepest wordt. 
   
• Intentie:
  Pesten is altijd gemeen bedoeld. De pester heeft de intentie om je te kwetsen, bang te maken of te vernederen. 
   
• Impact:
  Pesten heeft negatieve gevolgen voor je welzijn. Je kunt je teruggetrokken voelen, angstig, depressief, onzeker of gestrest. [6, 8] Je schoolprestaties kunnen achteruitgaan, je kunt slaapproblemen krijgen of lichamelijke klachten ontwikkelen.
   
• Gedragsverandering:
  Let op veranderingen in je eigen gedrag. Misschien trek je je terug, vermijd je bepaalde plaatsen of mensen, of ben je niet meer enthousiast over dingen die je vroeger leuk vond. Dit kunnen tekenen zijn dat je gepest wordt en het probeert te vermijden.

Het is belangrijk om te onthouden dat pesten nooit jouw schuld is. Niemand verdient het om gepest te worden. Als je denkt dat je gepest wordt, is het belangrijk om erover te praten met iemand die je vertrouwt, zoals een ouder, leraar, vriend of vertrouwenspersoon. Zij kunnen je helpen om de situatie te begrijpen en te bepalen wat je kunt doen om het pesten te stoppen.

De bronnen benadrukken ook dat er organisaties zijn die gratis en anoniem hulp en advies bieden bij pesten. hebt. 

Pesten is een groot probleem dat op verschillende leeftijden en in diverse omgevingen voorkomt—of het nu op school, op het werk, in de sportwereld, of in woonzorgcentra gebeurt. Het tijdig herkennen van de signalen van pesten is essentieel voor preventie en interventie. Deze uitgebreide gids biedt inzichten over hoe je pesten kunt herkennen in verschillende contexten en helpt leraren, ouders, werkgevers, coaches en zorgverleners om effectief in te grijpen.

Wat is pesten? Een korte introductie

Pesten is een vorm van ongewenst gedrag dat herhaaldelijk voorkomt en waarbij de dader(s) opzettelijk iemand fysiek, verbaal, sociaal of online pijn doen. Het draait om het bewust schaden van een ander en gebeurt vaak vanuit een machtspositie of door middel van groepsdruk. Wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat pesten een grote impact kan hebben op de mentale en fysieke gezondheid van slachtoffers, en de sfeer in een groep kan verpesten.

Belangrijke kenmerken van pesten zijn:

• Herhaling: Pesten is geen eenmalig incident, maar gebeurt herhaaldelijk.
• Machtsongelijkheid: Er is een (gevoelde) machtsongelijkheid, bijvoorbeeld door sociale status, fysieke kracht, of toegang tot informatie.
• Opzet om te schaden: De dader heeft als doel om de ander te intimideren, te kwetsen of te vernederen.

Voor meer informatie over wat pesten is, de verschillende vormen en de impact, kun je terecht bij het kenniscentrum Pesten met uitgebreide informatie per doelgroep. 

1. Pesten herkennen op school

Op scholen komt pesten helaas vaak voor en het herkennen ervan kan lastig zijn omdat het vaak subtiel gebeurt. Pesten kan leiden tot blijvende emotionele schade bij leerlingen en een onveilige leeromgeving creëren. Hier zijn enkele signalen om op te letten:

Signalen bij leerlingen

• Fysieke signalen: Onverklaarbare blauwe plekken, schaafwonden of kapotte kleding kunnen wijzen op fysiek geweld.
• Gedragsveranderingen: Leerlingen die plotseling hun interesse in school verliezen, bang zijn om naar school te gaan, of vaak te laat komen, kunnen het slachtoffer zijn.
• Sociale isolatie: Een leerling die geïsoleerd is van klasgenoten, niet wordt uitgenodigd voor activiteiten, of plotseling stopt met sociale activiteiten, kan buitengesloten worden.
• Emotionele signalen: Stress, prikkelbaarheid, huilbuien of plotselinge woede-uitbarstingen kunnen duiden op emotionele problemen door pesten.

Signalen voor leraren en schoolpersoneel

• Groepsdynamiek in de klas: Let op veranderende vriendengroepen, leerlingen die zich dominant gedragen, of juist leerlingen die zich stil en teruggetrokken gedragen.
• Cyberpesten: Let op signalen van digitaal pesten, zoals verstuurde kwetsende berichten via mobiele telefoons of sociale media.
• Afname in schoolprestaties: Een plotselinge daling in cijfers of motivatie kan een teken zijn dat een leerling gepest wordt.

Het herkennen van deze signalen en het bespreekbaar maken van pesten op school is van groot belang. Kijk voor meer tips over wat je kunt doen als je vermoedt dat een leerling gepest wordt in het Kenniscentrum Pesten voor Scholen. 

2. Pesten herkennen op de werkplek

Pesten op het werk, ook wel "mobbing" genoemd, kan een grote impact hebben op zowel de slachtoffer als de werkomgeving. Het herkennen van signalen van pesten is belangrijk om de werksfeer positief en productief te houden.

Signalen bij werknemers

• Psychische klachten: Veel stress, spanning of angst om naar werk te gaan zijn waarschuwingssignalen.
• Fysieke klachten: Hoofdpijn, slapeloosheid, en maagklachten kunnen fysieke uitingen zijn van pestgerelateerde stress.
• Verandering in gedrag of werkprestaties: Een daling in productiviteit, minder motivatie, of veelvuldig ziekteverzuim kunnen duiden op een onveilige werkomgeving.

Signalen voor leidinggevenden en HR

• Sfeer op de werkvloer: Een negatieve werksfeer, waarbij roddels, scheldpartijen of intimidatie voorkomen, wijst vaak op pestgedrag.
• Cliques of uitsluiting: Let op situaties waarin bepaalde medewerkers structureel buitengesloten worden van projecten, vergaderingen of sociale activiteiten.
• Klachten en conflicten: Meerdere klachten over een specifieke werknemer of groep kunnen wijzen op pestgedrag.

Meer informatie over hoe je pesten op de werkplek kunt herkennen en aanpakken, kun je vinden in het Kenniscentrum Pesten op het Werk

3. Pesten herkennen in sportclubs

Sportclubs zijn plaatsen waar respect en teamwork centraal staan, maar kunnen ook broedplaatsen zijn voor pestgedrag. Zowel jonge als oudere sporters kunnen te maken krijgen met pesten binnen teams of van coaches.

Signalen bij sporters

• Angst of vermijden van trainingen en wedstrijden: Sporters die plotseling geen zin meer hebben in de sport of trainingen willen overslaan, kunnen gepest worden.
• Veranderingen in prestaties: Een daling in prestaties of inzet kan te maken hebben met pestgedrag binnen het team.
• Sociale terugtrekking: Sporters die buiten de groep vallen, niet worden betrokken bij teamactiviteiten, of geen contact zoeken met medespelers.

Signalen voor coaches en sportbestuurders

• Negatieve teamdynamiek: Als er constant ruzie is binnen het team, of bepaalde leden altijd buiten de groep vallen, kan dit een teken zijn van pesten.
• Fysiek geweld of agressieve grappen: Agressief gedrag, zoals duwen, slaan of harde opmerkingen, kunnen signalen zijn van fysiek of verbaal pesten.
• Ongezonde competitie: Competitie is normaal binnen sport, maar wanneer het tot uitsluiting, vernedering of agressie leidt, is er sprake van pestgedrag.

In het Kenniscentrum Sport kun je meer lezen over het aanpakken van pesten binnen sportclubs en hoe je een veilige sportomgeving kunt creëren.

4. Pesten herkennen in woonzorgcentra

Pesten komt niet alleen voor bij jongeren of volwassenen, maar ook onder ouderen. Bewoners van woonzorgcentra kunnen gepest worden door medebewoners, of in sommige gevallen zelfs door verzorgend personeel.

Signalen bij bewoners

• Emotionele veranderingen: Angst, verdriet, prikkelbaarheid, of depressieve klachten kunnen wijzen op pesten.
• Sociale isolatie: Een bewoner die zich terugtrekt, niet deelneemt aan groepsactiviteiten, of bepaalde personen en plekken vermijdt, kan gepest worden.
• Lichamelijke klachten: Onverklaarbare verwondingen of tekenen van verwaarlozing kunnen wijzen op fysieke intimidatie.

Signalen voor verzorgers en familieleden

• Veranderingen in gedrag of stemming: Een plotselinge verandering in gedrag, zoals boosheid, apathie of teruggetrokkenheid.
• Negatieve groepsdynamiek: Cliques binnen de groep bewoners, waarbij sommige mensen worden buitengesloten of belachelijk gemaakt.
• Klagende bewoners: Als een bewoner klaagt over een bepaalde medebewoner of verzorger, is het belangrijk om dit serieus te nemen en te onderzoeken.

Meer informatie over pesten onder ouderen en tips voor het signaleren en aanpakken ervan vind je in het Kenniscentrum Pesten in Woonzorgcentra

Signalen van Online Pesten

Online pesten, ook bekend als cyberpesten, kan soms moeilijk te herkennen zijn. Het gebeurt vaak buiten het zicht, op smartphones en computers, maar de impact is net zo echt als pesten in persoon. Hier zijn enkele signalen en stappen die je kunt nemen als je vermoedt dat jij of iemand die je kent online wordt gepest.

Signalen dat iemand online gepest wordt

1. Verandering in gedrag
   Iemand die normaal actief en open is op sociale media en plotseling stilvalt, kan een teken zijn.
2. Emotionele reacties
   Let op als een vriend plotseling verdrietig, boos of teruggetrokken is na het gebruik van hun telefoon of computer.
3. Vermijden van sociale situaties
   Als iemand die normaal sociaal is, begint te vermijden om met vrienden af te spreken of activiteiten te doen die ze voorheen leuk vonden.
4. Problemen met slapen
   Stress door cyberpesten kan leiden tot slapeloosheid of juist heel veel slapen.
5. Veranderingen in schoolprestaties
   Een plotselinge daling van cijfers of interesse in school kan een signaal zijn.

Wat kun je doen als je denkt dat je online gepest wordt?

1. Praat erover
   Zoek iemand die je vertrouwt, zoals een ouder, leraar, of vriend, en vertel hen wat er aan de hand is.
2. Bewaar bewijs
   Maak screenshots van kwetsende berichten, foto's of posts.
3. Blokkeer de pesters
   De meeste sociale media platforms hebben opties om gebruikers te blokkeren.
4. Meld het pesten
   Gebruik de meldfuncties op sociale media om pestgedrag te rapporteren.
5. Zoek professionele hulp
   Als het pesten je te veel wordt, zoek dan hulp bij organisaties ​

Tips & tools om cyberpesten / online pesten te voorkomen en aan te pakken

• Privacy instellingen
  Leer hoe je je privacy instellingen op sociale media kunt aanpassen om je informatie te beschermen.
• Digitale voetafdruk
  Wees je bewust van wat je online deelt. Alles wat je post kan tegen je gebruikt worden.
• Sterke wachtwoorden
  Gebruik sterke, unieke wachtwoorden voor al je accounts en verander ze regelmatig.

► Lees alles over online pesten / cyberpesten hier in het Kenniscentrum.

​Als je ziet dat iemand anders gepest wordt

1. Steun bieden
   Laat weten dat je er voor hen bent en dat ze niet alleen zijn.
2. Niet doorsturen
   Verspreid geen pestberichten of foto's, zelfs niet om het aan iemand te laten zien.
3. Spreek je uit
   Als je je veilig voelt, spreek dan tegen het pesten en moedig anderen aan hetzelfde te doen.
4. Meld het
   Als het pesten op school gebeurt, meld het dan bij een leraar of vertrouwenspersoon.

► Ga naar het Kenniscentrum over #pesten voor #leerlingen - Tips, tools en adviezen