Stappenplan nazorg bij online seksueel misbruik op school

Online seksueel misbruik kan op verschillende manieren aan het licht komen. Handel snel maar doordacht, en als team. Raadpleeg het veiligheidsplan binnen je school en de Meldcode. Betrek ook vanaf het begin de zorgcoördinator of vertrouwenspersoon. Bepaal samen de omvang en impact van het misbruik en zet acties op een rij: wie doet wat en wanneer? Denk aan het opvangen van het slachtoffer, het gesprek met de ouders, bepalen welke informatie je deelt op school en hoe, of je als school aangifte gaat doen of niet, wat docenten bespreken in de klas maar bijvoorbeeld ook hoe je omgaat met mogelijke media-aandacht.

Het is voor leerlingen die slachtoffer worden van online seksueel misbruik een grote stap om iemand te vertellen wat er is gebeurd. Ze schamen zich vaak of voelen zich schuldig. Wat soms een klein voorval lijkt, kan bij sommige leerlingen verregaande emotionele gevolgen hebben. De impact kan voor leerlingen net zo groot zijn als van seksueel misbruik dat niet online plaatsvindt. Leerlingen durven bijvoorbeeld niet meer met vrienden te praten, ontwikkelen een negatief zelfbeeld en denken soms zelfs aan zelfdoding. De school is vaak een veilige haven voor de leerling; jouw rol is dan ook belangrijk om de emotionele schade te helpen beperken, vanaf het eerste moment. Ga en blijf met de leerling in gesprek.

Gesprekstips voor jongeren per leeftijdsgroep

• Blijf rustig, luister, toon begrip en benoem dat het goed is dat leerling deelt wat er aan de hand is. Vraag hoe het met de leerling is: welke gedachten en gevoelens heeft hij of zij over wat er gebeurd is? Benadruk dat het slachtoffer niet alleen staat en geen schuld heeft. Zo voorkom je dat de leerling zich veroordeeld voelt. 
• Informeer waar de leerling behoefte aan heeft en waarbij je kunt ondersteunen. Bespreek ook alle vervolgstappen die je neemt, zoals contact met de politie, de verspreider van de beelden of ouders. Beloof geen geheimhouding, beloof wel zorgvuldigheid.
• Zijn de beelden nog niet verspreid, maar dreigt dit wel te gebeuren? Soms kan een stopbrief uitkomst bieden. Daarin staat dat er aangifte wordt gedaan als de ander iets met de beelden doet wat strafbaar is, zoals chanteren, verspreiden of bewaren. Je kunt de leerling verwijzen naar de pagina over het maken van een stopbrief. Hier staat ook een voorbeeldbrief die kan worden gebruikt.
• Als er sprake is van chantage (bij sextortion), waarschuw de leerling dan om hier niet aan toe te geven. De dader stopt niet als het slachtoffer geld overmaakt of meer naaktbeelden stuurt.
• Wijs de leerling op de mogelijkheid om aangifte te doen en om emotionele, juridische en praktische ondersteuning te krijgen van Slachtofferhulp.
• Adviseer om bewijs te verzamelen, zoals contactgegevens, URL’s, berichten van de verspreider en screenshots.
• Helpwanted geeft praktisch advies en ondersteuning bij het waar mogelijk offline halen van beeldmateriaal; ook via apps en platforms.

Betrek de ouders nadat je gesproken hebt met het slachtoffer. Doe dit niet wanneer je inschat dat dit gevaar met zich meebrengt. Informeer de leerling hierover. Benadruk dat ouders hun kind kunnen helpen door hen te steunen, niet te veroordelen en kalm te blijven.

Als de leerling die de beelden verspreid heeft ook bij jou op school zit, kun je snel in gesprek gaan. Wees er alert op dat er soms meerdere leerlingen zijn die de beelden hebben verspreid. Leg uit dat het verspreiden van naaktbeelden of daarmee dreigen in veel gevallen strafbaar is. Leg ook uit dat je er als school verantwoordelijk voor bent om de ouders in te lichten. Bepaal na het gesprek wat de vervolgacties zijn. Het is verstandig om het gesprek met de ouders kort na het gesprek met de leerling in te plannen. Als de verspreider een leerling is van een andere school, neem dan contact op met die school en stem af.

Ook docenten hebben een belangrijke rol. Zij gaan het gesprek aan over dit onderwerp in de klas. Experimenteren, ook op het gebied van seksualiteit, is normaal gedrag voor jongeren. Ook sexting past bij een normale seksuele ontwikkeling. Bespreek met leerlingen dat niet het maken van seksuele foto’s of video’s het probleem is, maar het doorsturen. Voorkom zo dat leerlingen het gedrag van het slachtoffer veroordelen in plaats van het gedrag van de verspreider. Verzoek leerlingen die de beelden ontvangen hebben die te verwijderen. Vraag ook de ouders om hierover in gesprek te gaan met hun kinderen.

Gesprekstips voor jongeren per leeftijdsgroep

Het verspreiden van naaktfoto’s of video’s of het dreigen daarmee kan strafbaar zijn. Als er sprake is van een strafbaar feit, kan daarvan melding of aangifte worden gedaan bij de politie. Ondeze medewerkers kunnen helpen bij de afweging of aangifte doen de beste keuze is. Ook als de leerling zelf geen aangifte wil doen, heb je de mogelijkheid om dat als school wél te doen. Je leest er hier meer over. Als je als school aangifte doet, geef je aan dat je wat er gebeurd is onacceptabel vindt. Hier gaat een waarschuwing vanuit.

• Of een gebeurtenis nu kort of lang geleden is, het kan voor een slachtoffer prettig zijn om met iemand te praten. Heeft een leerling behoefte om buiten de schoolmuren met iemand te praten? Wil een leerling weten wat er gebeurt na aangifte? Onze medewerkers bieden een luisterend oor en beantwoorden deze vragen. Naast leerlingen kunnen ook hun ouders, medeleerlingen of docenten contact met ons opnemen voor emotionele, praktische en juridische ondersteuning. 
• Bij Centrum Seksueel Geweld kunnen slachtoffers van online seksueel misbruik via de telefoon of chat anoniem hun verhaal delen met een hulpverlener en advies krijgen over psychologische of medische hulp.
• Ben je als docent zelf slachtoffer? Dan vind je hier meer informatie.

Het is voor scholen in het primair, voortgezet en speciaal onderwijs verplicht een actief veiligheidsbeleid te voeren. Vergeet niet hier ook in op te nemen hoe je als school omgaat met online seksueel misbruik. En zie een incident als aanleiding om dit beleid nog eens tegen het licht te houden. Evalueer met het slachtoffer, ouders en docenten hoe je met dit incident bent omgegaan, wat je beter zou kunnen doen en welke extra maatregelen kunnen helpen om herhaling te voorkomen. Voor ondersteuning bij het opstellen en aanpassen van een veiligheidsplan en het bevorderen van de sociale veiligheid op school kun je terecht bij www.schoolenveiligheid.nl.