Grensoverschrijdend gedrag komt niet alleen voor bij mensen, maar ook in groepen chimpansees. Toch pakken deze dieren het probleem heel anders aan, en opvallend genoeg vaak effectiever dan wij. Gedragsbioloog Patrick van Veen laat in zijn nieuwe boek Help! Het is hier een beestenbende zien wat wij van chimpansees kunnen leren. Zijn belangrijkste boodschap: maak leiders honderd procent verantwoordelijk en laat de groep actief bijdragen aan sociale veiligheid.
Grensoverschrijdend gedrag onder controle
In chimpanseegroepen komt storend gedrag voor, maar het escaleert zelden. De apen werken samen om negatieve dynamieken de kop in te drukken. De leider én de groep zijn betrokken bij het bewaken van sociale regels. Van Veen ziet hierin een belangrijke les voor organisaties: het bestrijden van grensoverschrijdend gedrag is niet alleen een taak voor vertrouwenspersonen of individuele slachtoffers, maar vraagt om een gezamenlijke aanpak.
Groepsregels en omgangsvormen
Volgens Van Veen ligt de sleutel in het bespreken van omgangsvormen. Door als team duidelijke afspraken te maken over wat acceptabel is, voorkom je dat gedrag uit de hand loopt. Het gaat hierbij niet om strikte regels die elke grap onmogelijk maken, maar om het bouwen van onderling begrip. “Als je elkaar kent en begrijpt, kun je meer van elkaar accepteren,” zegt Van Veen.
Consequenties voor slecht gedrag
Bij chimpansees zijn de consequenties voor grensoverschrijdend gedrag helder. De groep grijpt in en voorkomt dat één individu de dynamiek blijft verstoren. Van Veen pleit ervoor dat ook mensenorganisaties consequenties verbinden aan slecht gedrag, en het lef hebben om tijdig in te grijpen. Hierin spelen leiders een cruciale rol: zij zijn verantwoordelijk voor de sociale veiligheid binnen hun team.
Verantwoordelijkheid van leiders
Een opvallend punt dat Van Veen maakt, is de dubbele standaard bij menselijk leiderschap. Waar apen een leider uit de groep kiezen en kunnen afzetten als deze niet functioneert, ontbreekt dit mechanisme bij mensen. Leiders worden vaak benoemd door hoger management en hebben daardoor weinig directe verantwoordelijkheid naar hun team. Van Veen stelt voor om leiders honderd procent verantwoordelijk te maken voor wat er in hun team gebeurt. “Als er grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, dan moet ook de leidinggevende daarop worden aangesproken.”
Hoe organisaties kunnen leren van apen
Van Veen benadrukt het belang van preventie: zorg dat gedrag besproken wordt, bijvoorbeeld tijdens onboarding of teamwisselingen. Chimpansees hebben een uitgebreid inwerkproces waarbij nieuwelingen de groepsregels leren kennen. Mensenorganisaties kunnen hiervan leren door onboarding uit te breiden met gesprekken over omgangsvormen en sociale dynamiek.
Een gezamenlijke inspanning
Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer aanpakken vraagt lef, samenwerking en een duidelijke focus op gedrag. Van Veen’s inzichten uit de wereld van de chimpansees bieden een spiegel: hoe kunnen wij zorgen voor een omgeving waarin negatief gedrag geen kans krijgt? Door samen duidelijke grenzen te stellen en leiders volledig verantwoordelijk te maken, kan er écht iets veranderen.
Meer weten over Patrick van Veen’s inzichten? Help! Het is hier een beestenbende verschijnt eind deze maand.
Bron MT Sprout