Wat kunnen wij als organisatie doen tegen pesters op het werk?

Helaas betekent het einde van de schooltijd niet het einde van pesterijen. Op de werkvloer leidt pesten vaak tot groot leed. 

Ted, een adjunct-voorzitter met een lange staat van dienst bij een groot mediabedrijf, stond erom bekend dat hij anderen publiekelijk belachelijk maakte en vernederde. Als je voor hem werkte, liep je op eieren, want hij kon op elk moment om het minste of geringste in woede uitbarsten. Hij gaf ook met opzet deadlines die mensen onmogelijk konden halen. En alsof hij daarmee nog niet agressief genoeg was, verwachtte hij van zijn mensen dat ze 24 uur per dag en zeven dagen per week werkten, wat bij velen tot stressgerelateerde klachten leidde. Teds managementstijl ondermijnde het moreel van zijn divisie, waar men last had van zorgwekkend hoge verzuimcijfers en een groot verloop.

Als we aan pesters denken, herinneren we ons de pestkoppen waar we als kinderen mee te maken hadden. Maar helaas betekent het einde van de middelbare school niet het einde van pesterijen. Sommige pestkoppen in opleiding worden als ze volwassen zijn volleerde pesters. Hoewel de lijn tussen een strenge baas en een baas die zich misdraagt dun is, worden onder pesterijen doorgaans situaties verstaan waarin men te lijden heeft onder emotioneel en zelfs fysiek geweld. Pesters manipuleren, kleineren, intimideren, commanderen of ondermijnen hun slachtoffers doelbewust. En in ons digitale tijdperk hoort de cyberruimte nu ook bij het speelveld van de pester.

Om te bepalen of je voor een pester werkt, moet je jezelf de volgende vragen stellen: Voel je je regelmatig geïntimideerd, bekritiseerd en beledigd? Zijn er momenten waarop je in het bijzijn van je collega’s bent vernederd? Heeft men je weleens uitgescholden? Wordt je werk constant ondergewaardeerd? Zie je er altijd tegenop om naar het werk te gaan? Word je er ziek van om voor je baas te werken? Als de antwoorden op deze vragen bevestigend zijn, is er een goede kans dat je in dienst bent van een pester.

De persoonlijkheid van een pester

De persoonlijkheidstrekken van een pester laten zich lastig precies beschrijven. Misschien is er een relatie tussen pestgedrag en de narcistische persoonlijkheidsstoornis, waarbij de betrokkene in zijn omgang met de wereld vooral kijkt hoe hij er zelf beter van wordt, en het gevoel heeft dat hij recht heeft op een speciale behandeling. Vanwege het bij pesters vaak voorkomende gebrek aan inlevingsvermogen en berouw schrijft men hun soms zelfs psychopathische eigenschappen toe. Verder kun je wel zeggen dat de meeste pesters behoren tot een van de autocratische-persoonlijkheidstypen waarbij er een sterke behoefte is de baas te zijn en anderen te domineren.

Beweegredenen

Waarom gedragen pesters zich zo? Het zou kunnen zijn omdat ze aandacht zoeken. Als ze opgemerkt worden, voelen ze zich belangrijk. Bovendien kunnen jaloezie en wrok een rol spelen. Pesters zijn meestal onzeker en zien anderen snel als een bedreiging. Soms projecteren ze hun eigen gevoelens van kwetsbaarheid op hun slachtoffers. Om te vermijden dat ze zich beschaamd of vernederd voelen vanwege hun eigen tekortkomingen halen ze alles uit de kast om anderen te beschamen en vernederen.

Opmerkingen over de ontwikkeling

Veel pesters hebben een verstoorde jeugd gehad. Zij zijn vaak opgegroeid in gezinnen waar weinig warmte was en positieve aandacht van volwassenen schaars was, en opgevoed door verzorgers die hen emotioneel en fysiek misbruikten. In zo’n omgeving leren zij snel dat kwetsbaarheid tot misbruik leidt en dat de aanval de beste verdediging is. Door zelf een pester te worden hebben ze meer controle over hun leven en compenseren ze voor het gebrek aan aandacht (of voor het misbruik) bij hen thuis.

De pester aanpakken

Hoewel pestgedrag op de werkvloer vaak voorkomt, blijkt uit onderzoeken dat de meerderheid van de werkgevers veel te weinig doet als er sprake is van pestgedrag, of zich zelfs tegen het nemen van actie verzet. Waarom is dat? Het makkelijkste antwoord is dat de schuldigen zich aan de top bevinden. Maar zelfs als dat niet het geval is, zien we vaak ontkenning, rationalisatie en zelfs stilzwijgende acceptatie.

Topmanagers die zich van de gevaren van pestgedrag bewust zijn en er iets aan willen doen, moeten zich opmaken voor een zware strijd. Het is voor pesters vaak moeilijk om iets af te leren wat in de loop van de tijd ingeroest gedrag is geworden. En als pesten onderdeel van de organisatiecultuur is geworden is de uitdaging nog veel groter.

Wat een directiecoach kan doen

Als er een coach wordt gezocht om de pesters aan te pakken, moet de coach er rekening mee houden dat pesters maar beperkt over zelfinzicht en inlevingsvermogen beschikken, en dat het daardoor des te problematischer is om hun gedrag te veranderen. Coaches doen er verstandig aan met oppervlakkige gedragsveranderingen die niet fout kunnen gaan te beginnen, en pas dan de onderliggende dynamiek van het disfunctionele gedrag te gaan verkennen.

Net zo uitdagend is het om het een of andere ‘behandelplan’ op te stellen. Coaches kunnen bijvoorbeeld kiezen voor een benadering waarbij beloningen en straffen worden uitgedeeld. De pester moet dan duidelijk worden gemaakt wat de gevolgen zijn als de disfunctionele manier waarop hij met anderen omgaat niet verandert. Een andere benadering is om het eens te worden over één negatief gedragspatroon waar positiever gedrag voor in de plaats moet komen. Als dat dan is gelukt, zijn andere, schijnbaar moeilijker te veranderen gedragspatronen aan de beurt. In dit opleidingstraject moeten pesters zich bewust worden van het negatieve effect van hun daden en hiervoor hun verantwoordelijkheid nemen.

Het andere verhaal: gepest worden

Wat zou je moeten doen als je het doelwit van een pester bent? De wijste strategie is zulke mensen radicaal te mijden. Maar als dat geen optie is, is de uitdaging om hun spel niet mee te spelen. Laat je niet op de kast jagen, raak er emotioneel niet in verstrikt. Als pesters geen reactie zien, houden zij er misschien wel mee op.

Als de pesters wel doorgaan met hun onplezierige gedrag, zou een andere strategie het stellen van grenzen kunnen zijn. Je moet hun duidelijk maken dat er aantekeningen van hun gedrag worden gemaakt en dat er mogelijk disciplinaire maatregelen tegen hen genomen zullen worden. Bovendien is het een goed idee om je collega’s te vragen je te helpen. Ze kunnen als getuigen optreden en de voorvallen op schrift stellen. Pestgedrag wordt echter vaak in stand gehouden door het zwijgen van omstanders die niet bereid zijn te helpen. Je zou die mensen moeten vertellen dat hun houding ook als een vorm van pestgedrag kan worden beschouwd.

Als je een zaak aan het opbouwen bent (voor hr), is het essentieel dat je laat zien hoe het pestgedrag de productiviteit van de in de organisatie werkende mensen aantast. Je moet de topmanagers een heldere en overtuigende businesscase voorleggen waarin de pester, ondanks zijn of haar bijdrage aan de winst, op lange termijn te duur is om in het bedrijf te houden.

Ten slotte is het, als je gepest wordt, verstandig een persoonlijk ondersteuningsnetwerk op te bouwen om je zelfvertrouwen en weerbaarheid op te krikken, want pesters zijn eersteklas onzekerheidsveroorzakers. Natuurlijk zullen er altijd gevallen zijn waarin het topmanagement medeplichtig is aan de bevordering van pestgedrag. In dat geval kan de eindstrategie eruit bestaan deze bedreigende omgeving vaarwel te zeggen. Als je blijft, word je alleen maar ziek.

Wat pesters ook proberen jou aan te doen, denk aan de wijze woorden van de vrouw van de Amerikaanse president Roosevelt, Eleanor: ‘Niemand kan jou een gevoel van minderwaardigheid bezorgen zonder jouw toestemming.’