Wat mensen kunnen leren van chimpansees over grensoverschrijdend gedrag

Chimpansees blijken op het gebied van grensoverschrijdend gedrag beter georganiseerd te zijn dan wij mensen. Dit verrassende inzicht deelt gedragsbioloog Patrick van Veen in zijn nieuwe boek Help! Het is hier een beestenbende. Hierin geeft hij waardevolle lessen uit het dierenrijk die organisaties kunnen helpen bij het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer.

Gedrag als kern van het probleem 

Volgens Van Veen ligt de focus bij grensoverschrijdend gedrag vaak op symptoombestrijding in plaats van op de kern: het gedrag zelf. Waar organisaties vaak procedures opstellen die individuen ondersteunen, lossen deze niet het probleem binnen de groep op. Bij chimpansees is dit anders. Daar werkt de hele groep samen om storend gedrag onder controle te houden. De leider speelt hierbij een cruciale rol, maar ook de groep als geheel pakt verantwoordelijkheid.

Wat organisaties kunnen leren van chimpansees

    1.    Samen verantwoordelijkheid nemen

Bij chimpansees worden omgangsvormen regelmatig besproken. Dit voorkomt escalatie en geeft duidelijkheid over wat wel en niet acceptabel is. Organisaties zouden vaker het gesprek moeten aangaan over gedrag en grenzen, bijvoorbeeld door vragen te stellen als:

• Hoe gaan we met elkaar om?
• Wat is acceptabel en wat niet?
• Hoe bewaken we deze grenzen samen?

    2.    Negatief gedrag niet tolereren

Als grensoverschrijdend gedrag toch voorkomt, volgen er consequenties. Bij chimpansees leidt herhaald fout gedrag tot duidelijke correcties vanuit de groep, met de goedkeuring van alle groepsleden. Organisaties kunnen hiervan leren door gedrag consequent te bestraffen, in plaats van het door juridische procedures of hiërarchie te laten afzwakken.

    3.    Leiders verantwoordelijk maken

Leiders zijn primair verantwoordelijk voor de sociale veiligheid binnen een team. Bij chimpansees worden leiders door de groep benoemd en afgerekend op hun gedrag. In organisaties ontbreekt dit vaak, omdat leiders worden beschermd door hogere lagen. Van Veen pleit ervoor om leiders direct verantwoordelijk te stellen en consequenties te verbinden aan hun falen.

    4.    Gedrag tijdens onboarding introduceren

Bij chimpansees verloopt de integratie van nieuwkomers langzaam en zorgvuldig. De regels en normen van de groep worden stapsgewijs aangeleerd. Dit contrast met de zakelijke praktijk – waar een nieuwkomer vaak alleen een toegangspas en login krijgt – illustreert het belang van een uitgebreider onboardingsproces waarin gewenst gedrag expliciet wordt besproken.

    5.    De rol van de nar

Organisaties kunnen baat hebben bij een ‘nar’: iemand die gedrag ter discussie stelt en een frisse blik werpt op groepsdynamieken. Dit kan een ethicus, filosoof of andere onafhankelijke denker zijn. Deze persoon kan waardevolle inzichten bieden en bijdragen aan een gezonde organisatiecultuur.

Cultuurverandering: een groepsproces

Van Veen benadrukt dat een cultuurverandering begint bij het erkennen dat storend gedrag iedereen in de groep schaadt. Door de verantwoordelijkheid gezamenlijk te dragen en duidelijke grenzen te stellen, kan grensoverschrijdend gedrag structureel worden aangepakt. Net zoals bij chimpansees is het versterken van onderlinge relaties een belangrijk onderdeel van het proces. Elkaar kennen en begrijpen zorgt ervoor dat mensen meer van elkaar kunnen accepteren, zonder dat het leidt tot conflicten.

Met de lessen uit Help! Het is hier een beestenbende laat Patrick van Veen zien dat we veel kunnen leren van de chimpansees. Hun aanpak biedt organisaties concrete handvatten om een veilige en respectvolle werkomgeving te creëren.

Bron:

MT/Sprout – Patrick van Veen: Help! Het is hier een beestenbende