Jongeren besteden steeds meer tijd op Instagram, Snapchat en WhatsApp. Wat doet het gebruik van sociale media eigenlijk met hun welzijn? Bitescience analyseert het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar dit thema, wat vrijwel allemaal is gedaan onder jongeren (tieners en jongvolwassenen). Wat zijn de negatieve én positieve effecten van sociale media op het welbevinden van jongeren? Welke persoonlijke eigenschappen of omgevingsfactoren zorgen ervoor dat effecten meer of minder optreden? Te beginnen met enkele verrassende positieve bevindingen.

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar dit thema. Op basis van deze analyse beschrijft zij in deze Bitefile de negatieve en positieve effecten van sociale media op het welbevinden van jongeren. 

De positieve kanten van sociale media

• Jongeren die zowel online als offline contact onderhouden met vrienden, hebben een rijker sociaal leven dan jongeren die alleen offline of alleen online contacten hebben.*
• Jongeren die meer tijd besteden aan sociale media hebben meer empathie.*
• Ook voelen jongeren die actief zijn op sociale media zich beter thuis in hun vriendengroep. Dat gaat echter alleen op voor jongens en niet voor meisjes.*
• Jongeren en ouders die elkaar als ‘vriend’ toevoegen op sociale media hebben een betere band.*
• Het kijken naar eigen profielfoto’s op sociale media kan zorgen voor een boost in het zelfvertrouwen.
• Wanneer iemand een negatieve update op sociale media plaatst, kan dat een signaal zijn voor vrienden om hulp te bieden. Daardoor kan bijvoorbeeld een depressie vroeg worden gesignaleerd en kan erger worden voorkomen.

* Belangrijk om hierbij aan te merken is dat deze bevindingen laten zien dat het welzijn van jongeren positief gerelateerd is aan hun sociale mediagebruik. Er kunnen echter geen conclusies getrokken worden over oorzaak (d.w.z. sociale mediagebruik) en gevolg (d.w.z. welzijn).

De negatieve kanten van sociale media

• Hoe meer jongeren sociale media gebruiken, hoe vaker ze zich eenzaam voelen en ontevreden zijn over hun leven. Dat is echter niet gekoppeld aan klinische depressie.**
• Jongeren die vooral online met anderen communiceren, ervaren een verlaagd sociaal welzijn. Dat geldt vooral voor meisjes.**
• Een afwijzing op sociale media (‘ontvriend worden’) kan zorgen voor negatieve gevoelens en piekeren.
• Jongeren die sociale media gebruiken om andere taken uit te stellen, ervaren vaker stress in school en studie.**
• Meisjes hebben een negatiever lichaamsbeeld wanneer ze vaak sociale media gebruiken, vooral als ze actief bezig zijn met foto’s op sociale media, zoals bewerkte selfies.**
  Ook jongens willen meer investeren in hun uiterlijk door sociale media, maar gebruiken sociale media minder vaak en hebben er daardoor waarschijnlijk minder last van.

** Belangrijk om hierbij aan te merken is dat deze bevindingen laten zien dat het welzijn van jongeren negatief gerelateerd is aan hun sociale mediagebruik. Er kunnen echter geen conclusies getrokken worden over oorzaak (d.w.z. sociale mediagebruik) en gevolg (d.w.z. welzijn).

De relaties die in het wetenschappelijk onderzoek worden gevonden zijn over het algemeen erg klein en gaan niet op voor alle jongeren. Wetenschappers verschillen bovendien van mening over welke conclusies ze aan hun bevindingen kunnen verbinden. Sommige onderzoekers stellen dat ook kleine effecten op individueel niveau grote maatschappelijke gevolgen kunnen hebben, bijvoorbeeld voor het algemene welzijnsniveau van een generatie. Anderen stellen dat de effecten zo klein zijn, dat er geen grond is voor politieke inmenging of regelgeving.

Sociale media zijn niet voor iedereen hetzelfde

Niet iedereen reageert hetzelfde op sociale media. Bepaalde eigenschappen van een persoon kunnen de negatieve effecten versterken. Zo ervaren meisjes over het algemeen meer negatieve effecten van sociale media dan jongens. Daarnaast lopen jongeren die de neiging hebben om zichzelf met anderen te vergelijken, meer risico op een verlaagd zelfbeeld wanneer ze op sociale media zitten. De effecten zijn het sterkst bij jongeren die overmatig gebruikmaken van sociale media en bij wie bijvoorbeeld sociale mediacontacten volledig de plaats innemen van offline contacten.

Niet alleen de eigenschappen van de persoon, maar ook de eigenschappen van het medium en de omgeving spelen een rol. Sociale media waarbij foto’s centraal staan (zoals Instagram of Snapchat) kunnen gevoelens van eenzaamheid verlagen en gevoelens van geluk verhogen in jongvolwassenen, terwijl sociale media die vooral gebaseerd zijn op tekst geen effect hebben op deze gevoelens. Op weekenddagen kunnen jongeren langer bezig zijn met digitale activiteiten, zonder negatieve effecten op hun welzijn te ervaren.

Geniet met mate

Uit een groot en langdurig onderzoek van de universiteit van Oxford, waaruit wel conclusies getrokken kunnen worden over oorzaak en gevolg, blijkt dat jongeren die gematigd gebruik maken van digitale technologieën niet minder gelukkig zijn en sociaal goed functioneren. Pas bij overmatig gebruik, meer dan 2 uur per dag op schooldagen en meer dan 4 uur per dag in het weekend, kan het welzijn licht verminderen. Wetenschappers verschillen in hoe ze die patronen interpreteren. Sommige wetenschappers zeggen dat jongeren geen last of zelfs baat hebben bij beperkt gebruik van sociale media. Anderen concluderen dat jongeren het gelukkigst zijn als ze weinig tijd besteden aan elektronische communicatie.

Hoe mogelijk negatieve effecten te voorkomen?

Het is belangrijk om te investeren in de mentale gezondheid van jongeren (bijvoorbeeld de ontwikkeling van emotionele vaardigheden), aangezien dat bescherming biedt tegen problematisch sociale mediagebruik.

Bron Bitelife HoezeMediawijs en Mediawijzer