Wat kunnen bestuurders en schoolleiders doen om seksueel grensoverschrijdend gedrag op school te voorkomen – en hoe te handelen bij (het vermoeden van) een incident? Deze leidraad geeft tekst en uitleg en een overzicht van maatregelen.
‘Zo groot als nodig, zo klein als mogelijk’ – De maatregelen om seksueel grensoverschrijdend gedrag op school te voorkomen, moeten zo ‘groot’ zijn als hiervoor nodig is. Daarnaast dient een vermoeden van seksueel grensoverschrijdend gedrag zorgvuldig te worden behandeld, wat begint met een snelle, adequate en ‘zo klein mogelijke’ aanpak.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik komen ook op school voor. Tussen medewerkers en leerlingen, maar ook tussen medewerkers onderling en tussen leerlingen onderling. In deze folder staat wat je moet weten om een veilige en open cultuur binnen de school te bevorderen. Wat doe jij om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen? En wat kun je en moet je doen als het toch plaatsvindt?
VEILIGE EN OPEN CULTUUR
Bij het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag staat het werken aan een veilige en open cultuur voorop. Een open cultuur voor relaties en seksualiteit, waarbinnen gewerkt wordt aan reflecterend vermogen over hoe gedrag op leerlingen kan overkomen, vergroot de ruimte voor onderlinge feedback. Bovendien vermindert een open cultuur bij collega’s de schroom om bij jou als schoolleider of bestuurder een incident te melden. Ook heb je dan zelf waarschijnlijk minder schroom om te overleggen met de Vertrouwensinspectie. Neem het werken aan seksuele integriteit daarom expliciet op in het sociaal veiligheidsplan en de pedagogische visie van de school. Dat ondersteunt collega’s ook in hun professionele verantwoordelijkheid. Schoolmedewerkers zijn zo beter gesteund om te werken aan hun eigen voorbeeldrol en om daarop met elkaar te reflecteren.
STAPPENPLAN
Om snel en zorgvuldig te kunnen handelen bij een vermoeden van seksueel grensoverschrijdend gedrag is het nodig dat de school een stappenplan heeft klaarliggen. Dit geeft houvast en handvatten op het moment dat het erop aankomt. Een stappenplan is een neerslag van een aantal activiteiten dat samen met collega’s en leerlingen wordt uitgevoerd. De belangrijkste vind je in de checklist in deze folder. Bij al die punten is het belangrijk om ze met elkaar uit te voeren, want zo wordt iedereen er eigenaar van. Bespreek bijvoorbeeld ook met leerlingen hoe afspraken worden gecommuniceerd in de school. Een stappenplan bevat ook een communicatielijn naar leerlingen, ouders en derden die nodig zijn wanneer er onrust ontstaat. Het bevat tevens stappen die worden ondernomen naar de media omwille van de veiligheid van alle betrokkenen. Het beschrijft daarnaast de gedragsafspraken die, bij voorkeur aan het begin van het jaar, met leerlingen en personeelsleden zijn gemaakt, ook met het oog op seksueel integer en fysiek gedrag. Het stappenplan houdt rekening met grensoverschrijdend gedrag van leerlingen onderling.
ONDERLEGGER
Het stappenplan van de school heeft bij voorkeur een onderlegger in het sociaal veiligheidsplan van de school. Scholen maken wel eens de vergissing om seksuele integriteit daarin niet op te nemen, omdat het vanzelfsprekend is dat seksueel grensoverschrijdend gedrag niet geoorloofd is. Het wel expliciet opnemen stimuleert echter de bewustwording dat het creëren van sociale veiligheid rond relaties en seksualiteit meer is dan het voorkomen van onveiligheid: het gaat om werken aan seksuele integriteit. De onderlegger geeft ook een basis om met het team vast te stellen op welke manier de bespreekbaarheid van relaties en seksualiteit onderdeel is van de pedagogische visie van de school en de pedagogische opdracht van het team. De reactie van leraren op contacten over relaties en seksualiteit tussen leerlingen en personeelsleden, leerlingen onderling en personeelsleden onderling, heeft grote impact op de ontwikkeling van seksuele integriteit.
VERTROUWENSPERSONEN
Maak in de school de interne vertrouwenspersoon zichtbaar en benaderbaar voor alle leerlingen. Het is belangrijk dat een leerling die slachtoffer is geworden van seksueel grensoverschrijdend gedrag weet dat deze bij de vertrouwenspersoon terecht kan. Deze persoon kan de leerling bijstaan bij de klacht of doorverwijzen als er meer zorg nodig is. Maak in de school de externe vertrouwenspersoon zichtbaar en benaderbaar voor alle medewerkers, zodat een medewerker die slachtoffer is geworden van seksueel grensoverschrijdend gedrag weet dat deze bij de vertrouwenspersoon terecht kan. Deze persoon kan de medewerker bijstaan en begeleiden bij de klacht. Bekijk hiervoor ook de leidraad over hoe je als bestuurder of schoolleider de positie van de vertrouwenspersoon binnen de school kunt versterken.
Download de PDF Omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs
Colofon:
Deze publicatie is een gezamenlijk product van PO-Raad, VO-raad, Stichting School & Veiligheid, Vertrouwensinspectie, Sectorraad Praktijkonderwijs, Sectorraad GO en Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap