Reacties op enquête grensoverschrijdend gedrag: herkenning en verbijstering

Veel artsen en geneeskundestudenten krijgen te maken met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, zo blijkt uit de Medisch Contact-enquête over intimidatie en machtsmisbruik, seksueel grensoverschrijdend gedrag, discriminatie en racisme en pesten. Vooral in het ziekenhuis ligt grensoverschrijdend gedrag op de loer. Hoe lager in de hiërarchie, hoe vaker de pineut. En opvallend veel respondenten noemen chirurgen, internisten en gynaecologen als degenen die zich grensoverschrijdend gedroegen. Enkele beroeps- en belangenverenigingen reageren.

Nederlandse Vereniging voor Heelkunde (NVvH)

Bernard Elsman, tot vorige week voorzitter van de NVvH: ‘We zijn geschokt dat chirurgen in de enquête zo vaak worden genoemd door de respondenten die grensoverschrijdend gedrag hebben ervaren. We waren ons ervan bewust dat de beeldvorming over chirurgen vaak negatief is, maar hoopten dat dit slechts om bééldvorming zou gaan, ook omdat wij geen directe signalen vanuit onze leden hierover hebben ontvangen. Uit deze enquête blijkt dat het wel degelijk de realiteit is dat het vaak chirurgen betreft. De genoemde voorbeelden zijn onacceptabel en horen totaal niet thuis in onze ziekenhuiswereld.

Ik weet niet waar dit gedrag vandaan komt, maar hiërarchische verhoudingen en afhankelijkheid van opleiders en supervisoren kunnen een rol spelen. Daar zouden chirurgen zich absoluut bewust van moeten zijn. Dat er dan ook gedragsverandering nodig is – bij degenen die dit veroorzaken – is duidelijk. Ik realiseer me dat er nog veel te doen is binnen de ziekenhuiscultuur.

Als vereniging besteden we sinds 2019 actief aandacht aan grensoverschrijdend gedrag, de afhankelijkheidsrelatie tussen jonge artsen en chirurgen en de cultuurverandering die nodig is. Dit doen we onder meer tijdens verenigingsactiviteiten, zoals congressen en opleidingsmomenten.

In 2022 hebben we een statement gepubliceerd naar aanleiding van berichtgeving over de incidenten bij onder meer The Voice. Ook hebben we ruim een jaar geleden als vereniging zowel een mannelijke als een vrouwelijke vertrouwenspersoon aangesteld – vooral bedoeld voor als er grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt tijdens verenigingsactiviteiten. Maar iedereen mag aankloppen. Bij hen is nog geen enkele melding binnengekomen.’

Als vereniging hebben we ons afgevraagd of we iets kunnen doen ten aanzien van individuele leden die zich grensoverschrijdend gedragen. Maar eigenlijk hebben we daar geen middelen voor. Het enige dat we zouden kunnen doen als iemand ernstig over de schreef gaat is het lidmaatschap van diegene opzeggen. Of je daarmee het doel bereikt is zeer de vraag.’

‘De genoemde voorbeelden zijn onacceptabel’

Nederlandse Internisten Vereniging (NIV)

Robin Peeters, voorzitter: ‘Als vereniging keuren we grensoverschrijdend gedrag – in welke vorm dan ook – te allen tijden af. Iedere keer dat het voorkomt is er één te veel. Ik weet niet hoe het komt dat juist internisten relatief vaak worden genoemd door de respondenten die grensoverschrijdend gedrag hebben ervaren. Ik wil daar eigenlijk ook niet over speculeren of verklaringen zoeken, waarmee de schijn kan worden opgewekt dat we iets proberen goed te praten. Het vakgebied interne geneeskunde is natuurlijk een van de grootste vakgebieden – dat kan een deel van de verklaring zijn – maar ook daar wil ik van wegblijven. Ik wil de grootte van de groep niet als excuus gebruiken. Wel denk ik dat internisten zich er niet altijd van bewust zijn dat iemand gedrag als grensoverschrijdend kan ervaren, ook al was het niet zo bedoeld.

In de maatschappij komt grensoverschrijdend gedrag voor en in het ziekenhuis dus ook. We werken als vereniging aan een open cultuur waar we een veilig werk- en leerklimaat bespreekbaar kunnen maken. Omdat er de laatste jaren veel aandacht is voor grensoverschrijdend gedrag in het publieke debat zijn we hier als vereniging meer aandacht aan gaan besteden. We doen dit onder meer in verschillende werkgroepen, met sessies tijdens de Internistendagen en in ons magazine. Ook hadden we al jaren een werkgroep diversiteit, om ervoor te zorgen dat we als beroepsgroep inclusief zijn.

Als wetenschappelijke vereniging is het onze belangrijkste rol om dit soort gedrag bespreekbaar te maken. We kunnen daarbij in individuele gevallen niet een zelfstandig oordeel vellen. Daar gaat onderzoek aan vooraf en daarin heeft het ziekenhuis de primaire rol. Daarnaast velt in de gevallen waar dat nodig is het tuchtrecht een oordeel. Bij een veroordeling en bij schrappen uit het BIG-register wordt zo iemand ook uit het ledenbestand van de NIV gehaald.’

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)

Christianne de Groot, voorzitter: ‘We zijn geschrokken van het percentage respondenten dat aangeeft dat het ging om een gynaecoloog die grensoverschrijdend gedrag vertoonde. 7 procent líjkt misschien mee te vallen, maar ik vind het echt heel veel. Bij elkaar opgeteld gaat dat toch om veel verschillende gynaecologen die grensoverschrijdend gedrag hebben vertoond.

Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer is sowieso onacceptabel en misschien voelt het extra onacceptabel, vanwege de intieme, gevoelige gezondheidssituatie van de patiënten in ons vakgebied. Daarom zijn we ons als vereniging bewust van de noodzaak grensoverschrijdend gedrag aan te pakken en bespreekbaar te maken. Op onze website staat een statement dat onze toewijding aan een respectvolle werkomgeving benadrukt.

We staan voor een open en veilige werksfeer en daar past grensoverschrijdend gedrag niet bij. Ik denk dat gynaecologen zich niet altijd voldoende bewust zijn van hoe hun eigen gedrag overkomt op collega’s. Aan die bewustwording moet worden gewerkt, want als je bewust bent van gedrag, kun je elkaar er ook op aanspreken. Het moet zo veilig zijn op de werkvloer dat collega’s dat ook durven.

Als NVOG werken we al langere tijd aan het creëren van een veilig werk- en leerklimaat, maar naar aanleiding van de enquêteresultaten gaat dit versnellen. Het creëren van een veilig opleidingsklimaat zit geïmplementeerd in de opleiding en nemen we mee in de kwaliteitsvisitaties. Als wetenschappelijke vereniging dragen wij op die manier bij aan bewustwording en verandering op de werkvloer.

Het is goed dat het is uitgezocht door middel van de enquête. Daardoor kan het alleen maar beter worden. Wat mij betreft is het: aan de slag ermee!’

De Jonge Specialist

Bianca Verbeek, bestuurslid en portefeuillehouder ‘arbeidsomstandigheden’, tevens aios orthopedie: ‘In onze enquête Gezond en Veilig Werken van 2022 zien we vergelijkbare cijfers. Zo kreeg een op de drie aiossen te maken met ongewenst gedrag door collega’s en supervisoren, met als top drie: intimidatie, gevolgd door seksuele aandacht en daarna pesten. We zagen ook dat aiossen dat gedrag, zeker bij seksueel grensoverschrijdend gedrag, vaak niet melden en zelfs niet met collega’s bespreken. Dat vinden we heel zorgelijk. Daarnaast zien we dat mensen weinig op ongewenst gedrag worden aangesproken. Patiënten en bezoekers spreken we er wel op aan, maar als het dan gaat om onze collega’s en supervisoren, dan vinden we dat lastiger. Dat moet echt anders. Een eerste stap is ongewenst gedrag bespreekbaar maken. Er moet een cultuur zijn dat mensen zich comfortabel genoeg voelen om zich over ongewenst gedrag uit te speken, niet naming en shaming, maar dat dat gedrag wel wordt uitgesproken richting een opleider. Als die mogelijkheid er niet is, dan moet de aios de vertrouwenspersoon, die ieder ziekenhuis moet hebben, makkelijk kunnen vinden. Die moet actief worden gepromoot: vanaf de start van de werktijd op een locatie moet voor een aios duidelijk zijn wie dat is en hoe je je bij die persoon kunt melden’.

De Geneeskundestudent (DG)

Hajar Rotbi, voorzitter van en coassistent: ‘In ons rapport Gezond werken, dat we op basis van onze ledenenquête schreven, komen vergelijkbare resultaten naar voren. Ook wij zien dat er nog steeds grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt binnen de geneeskundeopleiding en dat gebeurt op verschillende gebieden, zoals verbale agressie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vanuit DG vinden we het belangrijk dat het bespreekbaar wordt gemaakt en dat studenten weten waar ze de vertrouwenspersoon kunnen vinden en hoe ze die kunnen benaderen – voor zover wij weten zit dat op de meeste faculteiten inmiddels wel goed. Verder willen wij graag dat meldingen serieus worden genomen door de universiteit, dat er ook echt iets mee wordt gedaan. Wat ik bijvoorbeeld hoor van studenten, is dat als ze de enige zijn die een melding hebben gedaan, dan kan het zo zijn dat de vertrouwenspersoon eerst meerdere meldingen over dezelfde persoon wil hebben voordat het onderzoek wordt gestart. Ook wisselen coassistenten vaak van ziekenhuis en is het lastig om een vertrouwenspersoon te benaderen die je niet kent. Daarom denk ik dat de coassistentenopleider, die op elke coschapplek aanwezig is, als eerste aanspreekpunt kan fungeren. Ik heb na al mijn coschappen tot nu toe een individueel evaluatiegesprek gehad met de coassistentenopleider. Zo’n gesprek zou standaard moeten plaatsvinden en hierin moet expliciet worden gevraagd of je grensoverschrijdend gedrag hebt meegemaakt tijdens het coschap, nádat je je beoordeling hebt gehad.

We merken wel dat er steeds mee aandacht is voor grensoverschrijdend gedrag, dat het steeds meer wordt besproken en geen taboe meer is. Maar ook aan de enquête van Medisch Contact zien we dat het toch nog steeds voorkomt en dat er meer actie nodig is. Wij pleiten voor een cultuur waarin mensen elkaar aanspreken als er sprake is van ongewenst gedrag, zowel de omstanders en waar mogelijk de persoon zelf.‘

Bron