Zo reageer je op extreme uitspraken in de klas

“Vluchtelingen buiten”, “Transgenders zijn ziek”, “Niet-gevaccineerden verdienen geen zorg.” Soms zoeken leerlingen met extreme uitspraken de grenzen van de vrije meningsuiting op. Weg veilige klassfeer. “Altijd reageren is belangrijk, zo geef je als leraar duidelijk aan wat niet door de beugel kan”, zegt Marjan Verplancke (Hannah Arendt Instituut). Hoe doe je dat goed?

Lees telkens verder onder de video.

Blijf de persoon achter de uitspraak zien

Marjan Verplancke: “Leerlingen provoceren graag en doen soms uitspraken die je zodanig op je paard zetten dat je meteen in het verweer gaat. Daardoor bestaat de kans dat je de leerling verder van je verwijdert: dat de dialoog stopt en de polarisatie verscherpt.”

“Hoe radicaal een uitspraak ook mag klinken, blijf steeds de mens achter de uitspraak zien. Vel niet meteen een oordeel, maar ga op zoek naar verbinding. Keur de toon en inhoud van de boodschap af, maar nodig de leerling uit om het gesprek respectvol verder te zetten. Zo begrens je de uitspraak, garandeer je de veiligheid van de klasgroep en nodig je tegelijk uit tot dialoog: ‘Wat je zegt komt heel hard binnen, je kiest woorden die kwetsend overkomen. Maar ik merk dat je ermee zit en ik wil er graag verder met jou over spreken. Maar dan wel op een respectvolle manier.’”

“Die bereidheid tot dialoog is belangrijk, want zo’n uitspraak komt ergens vandaan. Stel jezelf bemiddelend op en probeer met open vragen te graven naar de onderliggende zorg die achter de boodschap schuilt: ‘Waar komt die uitspraak vandaan? Kan je daar iets meer over vertellen?’ Wanneer je doorvraagt zal je zien dat achter een extreme opmerking een genuanceerder verhaal schuilt. Daar kan je als leraar mee aan de slag.”

Wat als een leerling zich beroept op het recht van vrije meningsuiting?

Marjan Verplancke: “Na een extreme uitspraak wordt er vaak gesabeld met de repliek: “Ik mag dat zeggen, want ik heb het recht op vrije meningsuiting.” Dat zie je op sociale media, maar ook op school. Kan alles gezegd worden in de klas? Absoluut. Het is de taak van de leraar om een klasklimaat te installeren waar leerlingen alles mogen en durven zeggen. Maar wanneer een leerling zich na een haatdragende boodschap beroept op het recht op vrije meningsuiting is het tijd om daar dieper op in te gaan. Want om in een groep of klas te kunnen functioneren zijn er grenzen nodig.”

“Neem de bron erbij en ga samen na hoe het recht op vrije meningsuiting wordt geformuleerd. Je zal zien: het recht op vrije meningsuiting staat in de grondwet en is dus fundamenteel. Maar er staan in de grondwet nog een aantal andere artikelen die dat recht begrenzen. Het gelijkheidsbeginsel en het non-discriminatieprincipe bijvoorbeeld. Alle mensen moeten gelijk worden behandeld. Ongeacht afkomst, gender, of seksuele voorkeur. En aanzetten tot haat of geweld kan niet. Analyseer daarna de uitspraak samen. Hebben we het nog steeds over een mening? Of is er sprake van haatspraak? Want haat is geen mening.”

“Naast dit grensgebied gelden in een klascontext natuurlijk nog andere regels. Druist deze uitspraak in tegen de klasafspraken of de regels die in het schoolreglement staan? Ga daarover in dialoog. Wat betekent het om respectvol met elkaar om te gaan? Hoe past deze uitspraak daarin? Wat denken andere leerlingen daarover? Zo creëer je een gedeeld kader en bouw je aan een veilig klasklimaat.”

Hoe reageer je op extreme uitspraken?

Marjan Verplancke: “Gepast reageren op een extreme uitspraak hangt af van een aantal factoren. Raakt de uitspraak jou persoonlijk of maak je je zorgen over wat de uitspraak doet met je leerlingen? Heb je de tijd en ruimte om meteen in te gaan op de inhoud van de uitspraak, of bereid je het gesprek liever rustig voor om op een later moment verder te gaan? Bjorn Wansink bedacht een model dat de voor- en nadelen van 4 reactiestijlen tegen elkaar afzet. Als leraar gebruik je jouw expertise om in te schatten welke reactie in welke situatie de beste is.”

Bron Klasse

Meer over de 4 reactiestijlen van Wansink

Aandacht voor herstel

Marjan Verplancke: “Schenk na een heftig gesprek ook voldoende aandacht aan herstel. Denk daarbij aan individuele herstelgesprekken of herstelcirkels met de hele klas, zodat je terug kan groeien naar een warm inclusief en veilig klasklimaat. Want alleen wanneer leerlingen zich veilig genoeg voelen om extreme uitspraken te doen, kan je als leraar ook tegenwicht bieden.”

Doelgroep:

Professionals